DeAI: Giải pháp Web3 dành cho bài toán bản quyền của AI tập trung

Các nhà phân tích đã trò chuyện với các dự án AI Web3 đang nổi, bao gồm ChainGPT, Space ID, Sapien.io, Vanar Chain, O.XYZ, AR.IO và Kindred, để thảo luận về các mối quan ngại hiện nay liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và quyền sở hữu dữ liệu. Một điểm đáng chú ý là tiềm năng của trí tuệ nhân tạo phi tập trung (deAI) như một giải pháp thay thế đầy hứa hẹn.

Sự trỗi dậy của LLM và bài toán thu thập dữ liệu

Từ khi ra đời, các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đã nhanh chóng được ứng dụng rộng rãi. Trên nhiều phương diện, những nền tảng như ChatGPT của OpenAI hay Gemini của Google chính là lần tiếp xúc đầu tiên của công chúng với khả năng của trí tuệ nhân tạo (AI) và tiềm năng ứng dụng vô tận của nó.

Tuy nhiên, các công ty này cũng vấp phải nhiều chỉ trích về cách vận hành. Để duy trì sức cạnh tranh, các mô hình AI cần phải tìm cách tiếp cận với một lượng dữ liệu khổng lồ. LLM có thể tạo ra phản hồi giống con người và hiểu các truy vấn phức tạp chính nhờ vào việc xử lý hàng nghìn văn bản.

Để làm được điều đó, các ông lớn công nghệ như OpenAI, Google, Meta, Microsoft, Anthropic và Nvidia phần lớn thu thập dữ liệu từ trên mạng Internet để đào tạo mô hình AI của họ. Cách tiếp cận này đặt ra những vấn đề nghiêm trọng về quyền sở hữu dữ liệu đầu vào mà các nền tảng này sử dụng để tạo ra nội dung đầu ra.

Dù AI có tiềm năng đột phá, các tranh cãi liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ đã dẫn đến nhiều cuộc chiến pháp lý căng thẳng.

Các công ty AI có đang “xây dựng đế chế” trên nội dung bị đánh cắp?

Sự phổ biến nhanh chóng của AI đã làm dấy lên lo ngại về quyền sở hữu dữ liệu, quyền riêng tư và nguy cơ vi phạm bản quyền. Một trong những vấn đề gây tranh cãi lớn nhất là việc các tập đoàn độc quyền AI sử dụng tài liệu có bản quyền để đào tạo mô hình của họ.

“Các công ty AI đang xây dựng đế chế trên công sức của các nhà sáng tạo mà không hề xin phép hay chia sẻ lợi ích. Các tác giả, nghệ sĩ và nhạc sĩ đã dành nhiều năm để hoàn thiện tác phẩm của họ, chỉ để rồi phát hiện ra rằng tác phẩm của họ bị AI thu thập và tạo ra các phiên bản sao chép chỉ trong vài giây”, Jawad Ashraf, CEO của Vanar Chain, chia sẻ.

Vấn đề này đã gây ra làn sóng bất bình trên diện rộng. CEO của Vanar Chain cũng nhấn mạnh rằng OpenAI và các công ty khác đã thừa nhận việc quét dữ liệu có bản quyền, dẫn đến các vụ kiện tụng và một cuộc tranh luận lớn hơn về đạo đức dữ liệu.

“Mấu chốt của vấn đề nằm ở việc bồi thường – các công ty AI lập luận rằng việc thu thập dữ liệu công khai là hợp pháp, trong khi các nhà sáng tạo coi đó là hành vi ăn cắp chất xám trắng trợn”, Ashraf nhận định.

Xác định ranh giới của nội dung do AI tạo ra

Vào tháng 12/2023, The New York Times đã chính thức đệ đơn kiện OpenAI và Microsoft với cáo buộc vi phạm bản quyền và sử dụng trái phép tài sản trí tuệ của họ.

Tờ báo này cho rằng Microsoft và OpenAI đã xây dựng mô hình kinh doanh dựa trên việc “sao chép và sử dụng trái phép những tác phẩm độc quyền của The Times”. Họ cũng lập luận rằng các mô hình AI này “đã khai thác và, trong nhiều trường hợp, giữ lại một phần lớn nội dung có bản quyền từ những tác phẩm đó”.

Bốn tháng sau, 8 tờ báo khác từ 6 bang của Mỹ cũng đồng loạt khởi kiện Microsoft và OpenAI với lí do vi phạm bản quyền.

Danh sách nguyên đơn bao gồm The Chicago Tribune, The Denver Post, The Mercury News (California), The New York Daily News, The Orange County Register (California), The Orlando Sentinel, The Pioneer Press (Minnesota) và The Sun Sentinel (Florida) – tất cả đều cáo buộc 2 công ty công nghệ này đã sử dụng bài viết của họ mà không được cấp phép và đưa ra thông tin sai lệch dưới danh nghĩa của họ.

Trevor Koverko, đồng sáng lập Sapien.io, bày tỏ: 

“Tòa án giờ đây buộc phải giải quyết những câu hỏi chưa từng tồn tại cách đây vài năm: Nội dung do AI tạo ra có được xem là tác phẩm phái sinh hay không? Chủ sở hữu bản quyền có thể yêu cầu bồi thường khi dữ liệu của họ bị sử dụng mà không có sự đồng ý hay không?”

Ngoài các tổ chức báo chí, nhiều nhà xuất bản, tác giả, nhạc sĩ và các nhà sáng tạo nội dung khác cũng đã khởi kiện các công ty công nghệ này vì sử dụng thông tin có bản quyền mà không có sự cho phép.

Các cuộc chiến pháp lý trên nhiều ngành công nghiệp

Tuần trước, 3 hiệp hội thương mại đã tuyên bố sẽ kiện Meta tại một tòa án ở Paris, cáo buộc ông lớn này “đã sử dụng hàng loạt tác phẩm có bản quyền mà không được cấp phép” để huấn luyện các trợ lý chatbot AI tạo sinh của mình, vốn đang được triển khai trên Facebook, Instagram và WhatsApp.

Trong khi đó, các nghệ sĩ thị giác, bao gồm Sarah Andersen, Kelly McKernan và Karla Ortiz, cũng đã đệ đơn kiện các nền tảng tạo hình ảnh bằng AI như Stability AI, DeviantArt và Midjourney vì sử dụng tác phẩm của họ để huấn luyện các mô hình AI.

“Những lo ngại về việc các công ty AI tập trung khai thác dữ liệu và tác phẩm sáng tạo mà không có sự kiểm soát vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt. Hiện tại, bất kỳ nghệ sĩ, tác giả hay nhạc sĩ nào có tác phẩm công khai đều có thể bị các thuật toán AI thu thập và học hỏi để tạo ra nội dung gần như giống hệt – từ đó kiếm lợi nhuận trong khi nghệ sĩ không nhận được gì cả”, Phil Mataras, nhà sáng lập AR.IO, lập luận.

OpenAI và Google đặc biệt cho rằng nếu luật pháp hạn chế quyền truy cập của họ vào nội dung có bản quyền, Mỹ sẽ mất vị thế trong cuộc đua AI với Trung Quốc. Theo họ, các công ty ở Trung Quốc hoạt động với ít rào cản pháp lý hơn, mang lại lợi thế đáng kể cho đối thủ.

Những tập đoàn này đang tích cực vận động chính phủ Mỹ để xếp việc huấn luyện AI bằng dữ liệu có bản quyền vào danh mục “Sử dụng hợp lý” (Fair use). Họ khẳng định rằng quá trình xử lý nội dung có bản quyền của AI tạo ra những “tác phẩm” mới, về bản chất là khác biệt hoàn toàn so với tài liệu gốc.

Tuy nhiên, khi các công cụ AI tạo sinh ngày càng nâng cao khả năng sản xuất văn bản, hình ảnh và giọng nói, nhiều ngành công nghiệp đang tiến hành các vụ kiện chống lại những tập đoàn này.

“Các nhà sáng tạo nội dung – dù là tác giả, nhạc sĩ hay lập trình viên – thường cho rằng tài sản trí tuệ của họ đang bị sử dụng vượt quá giới hạn của ‘sử dụng hợp lý’, đặc biệt khi hệ thống AI sao chép hoặc tái tạo lại những đặc điểm từ tác phẩm gốc”, Ahmad Shadid, nhà sáng lập và CEO của O.XYZ, nhận xét.

Trong khi đó, trong hệ sinh thái Web3, nhiều bên đang thúc đẩy một phương án thay thế cho mô hình phát triển LLM truyền thống của các tập đoàn lớn.

DeAI nổi lên như một giải pháp thay thế từ Web3

Trí tuệ nhân tạo phi tập trung (deAI) là một lĩnh vực mới nổi trong Web3, khai thác blockchain và công nghệ sổ cái phân tán để tạo ra các hệ thống AI minh bạch và dân chủ hơn.

“DeAI, với nền tảng là blockchain và công nghệ sổ cái phân tán, hướng tới giải quyết các vấn đề về quyền sở hữu dữ liệu và quyền tác giả bằng cách tạo ra hệ thống AI minh bạch hơn. Nó phân bổ việc phát triển và kiểm soát các mô hình AI trên một mạng lưới toàn cầu, thiết lập cơ chế huấn luyện AI công bằng hơn và tôn trọng quyền của nhà sáng tạo nội dung. DeAI cũng hướng đến việc cung cấp cơ chế bồi thường công bằng cho những người có tác phẩm được sử dụng để huấn luyện AI, giúp giải quyết nhiều vấn đề vốn gắn liền với mô hình AI tập trung”, Max Giammario, CEO của Kindred, giải thích.

Với tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của AI trên toàn cầu, sự kết hợp giữa AI và blockchain hứa hẹn sẽ tạo ra bước đột phá trong cả hai lĩnh vực, mở ra cơ hội đổi mới và đầu tư trong ngành công nghiệp crypto.

Trên thực tế, các nhà phát triển đã bắt đầu xây dựng những dự án thành công kết hợp giữa AI và Web3.

Không giống như các công ty tập trung sản xuất mô hình AI độc quyền, deAI hướng tới việc hoàn toàn áp dụng cơ chế mã nguồn mở.

OpenAI từng lập luận rằng họ tuân thủ nguyên tắc “sử dụng hợp lý” của Mỹ ngay cả khi sử dụng dữ liệu có bản quyền để huấn luyện mô hình AI. Hơn nữa, ChatGPT – ứng dụng nổi tiếng nhất của họ – được cung cấp miễn phí cho người dùng.

Tuy nhiên, Harrison Seletsky, Giám đốc Phát triển Kinh doanh tại Space ID, đã chỉ ra một mâu thuẫn trong lập luận của OpenAI.

“Vấn đề đạo đức mà ai cũng có thể nhìn thấy ở đây là các tài liệu đang bị sử dụng mà không có sự cho phép chính thức của nhà sáng tạo. Nếu chúng có bản quyền thì cần phải có sự chấp thuận từ tác giả và thường đi kèm với một khoản phí. Nhưng hơn thế nữa, ngay cả khi các mô hình LLM như ChatGPT sử dụng dữ liệu mã nguồn mở, thì bản thân mô hình của OpenAI lại không phải mã nguồn mở. Họ tận dụng tài liệu có sẵn trên mạng nhưng không ‘hoàn trả’ đầy đủ cho các nguồn mà họ trích xuất.

Câu hỏi đặt ra là liệu AI có nên được phát triển theo hướng mã nguồn mở hay không. ChatGPT của OpenAI không phải mã nguồn mở, trong khi mô hình DeepSeek của Trung Quốc và các dự án AI phi tập trung lại là mã nguồn mở. Xét về mặt đạo đức và quyền sở hữu trí tuệ, mô hình mã nguồn mở rõ ràng là lựa chọn tối ưu hơn.”

Việc các tập đoàn công nghệ khổng lồ kiểm soát AI theo mô hình tập trung cũng làm dấy lên những lo ngại khác liên quan đến việc triển khai và giám sát mô hình AI.

AI tập trung và phi tập trung: Khác biệt về mặt đạo đức và cách vận hành

Trái ngược với bản chất cộng đồng của deAI, các mô hình AI tập trung được xây dựng bởi một nhóm nhà phát triển nhỏ, điều này có thể dẫn đến tình trạng thiên vị.

“AI tập trung thường do một tập đoàn duy nhất vận hành, nơi các quyết định được đưa ra theo mô hình từ trên xuống với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Về bản chất, đó là một ‘hộp đen’ do một thực thể duy nhất sở hữu và kiểm soát. Ngược lại, DeAI dựa vào cách tiếp cận cộng đồng, nơi các mô hình AI được thiết kế để phân tích phản hồi từ cộng đồng và tối ưu hóa vì lợi ích chung chứ không chỉ vì lợi nhuận doanh nghiệp”, Ahmad Shadid, CEO của O.XYZ, giải thích.

Trong khi đó, công nghệ blockchain cung cấp một lộ trình rõ ràng để kiếm tiền từ tài sản trí tuệ.

“Nhà sáng tạo có thể token hóa các sản phẩm của họ – như bài viết, âm nhạc hoặc thậm chí cả ý tưởng – và tự đặt giá cho sản phẩm của mình. Điều này tạo ra một môi trường công bằng hơn giữa các nhà sáng tạo và người sử dụng tài sản trí tuệ, về cơ bản hình thành một thị trường tự do cho quyền sở hữu trí tuệ. Nó cũng giúp chứng minh quyền sở hữu một cách dễ dàng, vì mọi thứ trên blockchain đều minh bạch và không thể thay đổi, khiến việc khai thác tác phẩm của người khác trở nên khó khăn hơn nếu không có sự đồng thuận phù hợp”, Seletsky chia sẻ.

Nhiều nhà phát triển Web3 đã bắt đầu xây dựng các dự án nhằm phi tập trung hóa nội dung được sử dụng để huấn luyện AI tạo sinh. Các nền tảng như Story, Inflectiv và Arweave đang tận dụng nhiều khía cạnh khác nhau của blockchain để đảm bảo rằng dữ liệu phục vụ mô hình AI được lựa chọn một cách phù hợp với các tiêu chuẩn đạo đức.

Ilan Rakhmanov, nhà sáng lập ChainGPT, xem deAI là một lực lượng đối trọng quan trọng với AI tập trung. Ông cho rằng cần phải giải quyết các hoạt động phi đạo đức của các tập đoàn AI độc quyền để xây dựng một ngành công nghiệp lành mạnh hơn trong tương lai.

“Việc các công ty AI có thể tự do sử dụng nội dung có bản quyền mà không cần ghi nhận hay trả phí tạo ra một tiền lệ nguy hiểm. Về mặt pháp lý, điều này sẽ thu hút sự giám sát từ cơ quan quản lý; về mặt đạo đức, nó tước đi quyền kiểm soát của nhà sáng tạo. ChainGPT tin vào việc ghi nhận và kiếm tiền trên blockchain, đảm bảo sự trao đổi giá trị công bằng giữa người dùng AI, người đóng góp và người huấn luyện mô hình”, Rakhmanov tuyên bố.

Tuy nhiên, để DeAI có thể vươn lên dẫn đầu, nó cần vượt qua nhiều rào cản trước mắt.

Những trở ngại mà deAI phải đối mặt

Dù deAI có tiềm năng phát triển mạnh mẽ, nó vẫn đang ở giai đoạn sơ khai. Trong bối cảnh đó, các công ty như OpenAI và Google có lợi thế lớn về tài chính và cơ sở hạ tầng, giúp họ dễ dàng tiếp cận khối lượng dữ liệu khổng lồ cần thiết để đào tạo mô hình AI.

“Khi các công ty AI tập trung có quyền truy cập vào sức mạnh tính toán khổng lồ, deAI lại cần một mạng lưới phân tán hiệu quả để mở rộng quy mô. Ngoài ra, vấn đề dữ liệu cũng rất quan trọng – các mô hình tập trung sẽ có cơ hội phát triển mạnh nhờ việc thu thập dữ liệu một cách độc quyền, trong khi deAI phải xây dựng các kênh đáng tin cậy để thu thập, xác minh và bồi thường công bằng cho những người đóng góp”. Koverko chia sẻ.

Bàn về vấn đề này, Ahmad Shadid bổ sung:

“Việc xây dựng và vận hành hệ thống AI trên sổ cái phân tán là một thách thức lớn, đặc biệt khi cần xử lý dữ liệu ở quy mô khổng lồ. Hơn nữa, quá trình này đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ để đảm bảo việc học của AI sẽ phù hợp với các tiêu chuẩn đạo đức và mục tiêu của cộng đồng.”

Bên cạnh đó, những tập đoàn công nghệ lớn còn có thể tận dụng nguồn lực và các mối quan hệ để vận động hành lang chống lại các đối thủ như deAI.

“Họ có thể làm điều đó bằng cách thúc đẩy các quy định có lợi cho mô hình tập trung, tận dụng vị thế thống trị để hạn chế cạnh tranh hoặc kiểm soát các tài nguyên quan trọng đối với sự phát triển AI”, Giammario nhận định.

Theo Ashraf, khả năng này là điều chắc chắn sẽ xảy ra.

Tuy nhiên, để tiến xa hơn, deAI cần nâng cao nhận thức của công chúng, tiếp cận cả những người dùng Web3 lẫn những người bên ngoài lĩnh vực này.

Thu hẹp khoảng cách về nhận thức

Khi được hỏi về rào cản lớn nhất mà deAI hiện phải đối mặt, Seletsky từ Space ID cho rằng mọi người cần nhận thức rõ hơn về vấn đề vi phạm bản quyền trong các mô hình AI.

“Trở ngại chính là việc thiếu kiến thức. Hầu hết người dùng không biết dữ liệu đến từ đâu, cách nó được phân tích và ai đang kiểm soát nó. Nhiều người thậm chí không nhận ra rằng AI cũng có định kiến, giống như con người. Chúng ta cần giáo dục người dùng về điều này trước khi họ có thể hiểu được lợi ích của mô hình AI phi tập trung.”

Sau khi công chúng hiểu rõ vấn đề bản quyền trong các mô hình AI tập trung, những người ủng hộ deAI cần tích cực chứng minh lợi ích của nó như một giải pháp thay thế mạnh mẽ. Tuy nhiên, ngay cả khi nhận thức gia tăng, deAI vẫn đối mặt với thách thức về khả năng ứng dụng thực tế.

“Khả năng áp dụng lại là một thách thức khác. Các doanh nghiệp đã quen với các giải pháp AI đóng gói sẵn, và deAI cần đạt đến mức độ dễ sử dụng tương đương, đồng thời chứng minh được ưu thế về mặt bảo mật, tính minh bạch và khả năng đổi mới”, Koverko cho biết.

Con đường phía trước: Quy định rõ ràng và xây dựng niềm tin

Sau khi giải quyết các vấn đề về nhận thức và khả năng tiếp cận, con đường để deAI được áp dụng rộng rãi phụ thuộc vào việc thiết lập các quy định rõ ràng và xây dựng niềm tin công chúng. Trevor Koverko, đồng sáng lập Sapien.io, cũng nhấn mạnh rằng deAI cần có khuôn khổ pháp lý phù hợp để đạt được những mục tiêu này.

“Nếu không có quy định rõ ràng, các dự án deAI có nguy cơ bị gạt ra ngoài lề vì sự bất ổn về mặt pháp lý, trong khi các tập đoàn AI tập trung vận động cho những chính sách củng cố vị thế thống trị của họ. Để vượt qua thách thức này, chúng ta cần tinh chỉnh công nghệ, chứng minh giá trị thực tế và xây dựng một phong trào thúc đẩy AI mở và dân chủ hóa.”

Shadid cũng đồng tình với quan điểm cần có sự hỗ trợ từ các tổ chức lớn hơn, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng niềm tin trong cộng đồng.

“Tính minh bạch có thể khiến các công ty cảm thấy không thoải mái nếu họ đã dành hàng thập kỷ để phát triển các phương pháp độc quyền. Vì vậy, deAI cần chứng minh sự vượt trội của mình về mặt niềm tin và đổi mới. Một rào cản khác là làm sao để có đủ sự tin tưởng từ người dùng và sự rõ ràng về mặt pháp lý để cả công chúng và chính phủ cảm thấy an tâm với cách dữ liệu được xử lý. Cách tốt nhất để thúc đẩy deAI là chứng minh các trường hợp ứng dụng thực tế, nơi AI phi tập trung có thể cạnh tranh hoặc vượt trội so với AI tập trung về tốc độ, chi phí và chất lượng, đồng thời duy trì tính minh bạch và công bằng hơn nhiều.”

Cuối cùng, những lo ngại về bản quyền xoay quanh các mô hình AI đặt ra nhu cầu thay đổi tư duy, tập trung vào việc tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và thúc đẩy một hệ sinh thái AI dân chủ hơn – bất kể deAI có tạo ra tác động lớn đến đâu.

Disclaimer: Bài viết chỉ có mục đích thông tin, không phải lời khuyên đầu tư. Nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ trước khi ra quyết định. Chúng tôi không chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của bạn. 

Tham gia Telegram: https://t.me/tapchibitcoinvn

Twitter (X): https://twitter.com/tapchibtc_io

Tiktok: https://www.tiktok.com/@tapchibitcoin 

Youtube: https://www.youtube.com/@tapchibitcoinvn

• Cơ hội với deAI còn “lớn hơn cả Bitcoin”, theo Barry Silbert của DCG
• AI đang thúc đẩy cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư – nhưng nếu không có blockchain, chúng ta có thể tin tưởng vào nó không?

Itadori