Sam Bankman-Fried (gọi tắt là SBF), từng được ca ngợi là “cậu bé vàng” của ngành tiền điện tử, là một trong những nhân vật gây tranh cãi nhất trong lịch sử tài chính hiện đại. Từ một sinh viên xuất sắc tại MIT đến người sáng lập sàn giao dịch FTX trị giá hàng chục tỷ đô la, cuộc đời anh là một hành trình đầy thăng trầm – từ đỉnh cao danh vọng đến bản án 25 năm tù vì gian lận. Bài viết này sẽ kể lại chi tiết tiểu sử của Sam, sự nghiệp huy hoàng, và vụ sụp đổ chấn động của FTX.
Xuất thân và tuổi thơ
Sam Bankman-Fried sinh ngày 5 tháng 3 năm 1992 tại Stanford, California, trong một gia đình trí thức gốc Do Thái. Cha mẹ anh, Joseph Bankman và Barbara Fried, là giáo sư tại Trường Luật Đại học Stanford, nổi tiếng với các nghiên cứu về luật thuế và tư tưởng công bằng xã hội. Lớn lên trong môi trường học thuật, Sam sớm bộc lộ tài năng toán học và tư duy logic. Tuy nhiên, anh không thích hệ thống giáo dục truyền thống, từng nói rằng trường học “nhàm chán và gò bó”. Để nuôi dưỡng năng khiếu, gia đình gửi anh đến Canada/USA Mathcamp – một trại hè dành cho học sinh giỏi toán. Sau đó, anh học tại trường trung học Crystal Springs Uplands trước khi vào MIT.
Hành trình học vấn và khởi nghiệp ban đầu
Tại MIT, Sam lấy bằng cử nhân vật lý năm 2014, kèm ngành phụ toán học. Dù xuất sắc, anh thẳng thắn thừa nhận kiến thức trường lớp “chẳng giúp ích gì” cho sự nghiệp sau này. Trong thời gian học, anh sống tại nhà tập thể Epsilon Theta, nơi bắt đầu đam mê các trò chơi chiến lược – một sở thích ảnh hưởng đến phong cách làm việc của anh. Năm 2013, anh thực tập tại Jane Street Capital, một công ty giao dịch độc quyền ở Phố Wall, làm việc với quỹ ETF quốc tế. Sau khi tốt nghiệp, anh gia nhập Jane Street toàn thời gian, tích lũy kinh nghiệm tài chính định lượng trước khi rời đi vào năm 2017.
Bước ngoặt với tiền điện tử
Năm 2017, Sam chuyển đến Berkeley và làm việc ngắn hạn tại Trung tâm Chủ nghĩa Hiệu quả (CEA), nơi anh bị ảnh hưởng bởi triết lý “kiếm tiền để làm từ thiện”. Cùng năm đó, anh nhận thấy cơ hội trong thị trường tiền điện tử, đặc biệt là giao dịch chênh lệch giá. Anh đồng sáng lập Alameda Research cùng Tara Mac Aulay, tập trung vào giao dịch định lượng crypto. Công ty nhanh chóng đạt lợi nhuận hàng triệu đô la mỗi ngày, và đến năm 2021, Sam sở hữu 90% cổ phần.
Năm 2019, anh thành lập FTX – sàn giao dịch phái sinh tiền điện tử – cùng Gary Wang và Nishad Singh. FTX vươn lên thành một trong những sàn lớn nhất thế giới, định giá 32 tỷ đô la vào đầu năm 2022. Với phong cách làm việc không ngừng nghỉ, sống giản dị trong quần short và áo phông, Sam trở thành biểu tượng của giới crypto trẻ tuổi. Anh lọt vào danh sách Forbes 30 Under 30 và được xem là một trong những tỷ phú giàu nhất dưới 30 tuổi ở Mỹ.
Dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa hiệu quả, Sam cam kết quyên góp phần lớn tài sản cho từ thiện. Anh từng chi 5,2 triệu đô la tài trợ chiến dịch tranh cử của Joe Biden năm 2020 và gần 40 triệu đô la cho Đảng Dân chủ trong bầu cử giữa kỳ 2022. Dù giàu có, anh sống cùng đồng nghiệp trong một căn hộ chung ở Bahamas – nơi FTX đặt trụ sở từ năm 2021 – và giữ phong cách giản dị hiếm thấy ở một tỷ phú.
Vụ án FTX: Từ đỉnh cao đến sự sụp đổ và hậu quả pháp lý
Bối cảnh dẫn đến sự sụp đổ
FTX, được thành lập vào tháng 5 năm 2019 bởi Sam Bankman-Fried, Gary Wang và Nishad Singh, đã nhanh chóng vươn lên trở thành một trong những sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất thế giới. Với trụ sở tại Bahamas và các sản phẩm sáng tạo như giao dịch phái sinh tiền điện tử, FTX thu hút hàng triệu người dùng và nhà đầu tư tổ chức. Vào thời kỳ đỉnh cao năm 2022, công ty được định giá 32 tỷ đô la trong một vòng gọi vốn tư nhân, với các nhà đầu tư lớn như Sequoia Capital, SoftBank, và Temasek Holdings.
Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài hào nhoáng là một mô hình tài chính rủi ro và thiếu minh bạch. FTX hoạt động song song với Alameda Research – quỹ đầu cơ do Sam sáng lập năm 2017 – và hai thực thể này có mối quan hệ tài chính chặt chẽ bất thường. Alameda được cấp quyền ưu đãi đặc biệt trên FTX, bao gồm khả năng vay không giới hạn từ sàn giao dịch mà không cần tài sản thế chấp đáng kể. Đây là mầm mống của sự sụp đổ sau này.
Khởi đầu của cuộc khủng hoảng
Vụ sụp đổ của FTX bắt nguồn từ một bài báo điều tra của CoinDesk vào ngày 2 tháng 11 năm 2022. Báo cáo này tiết lộ bảng cân đối tài chính của Alameda Research, cho thấy phần lớn tài sản của quỹ này (khoảng 14,6 tỷ đô la) được giữ dưới dạng token FTT – một loại tiền điện tử do chính FTX phát hành. Điều này đặt ra nghi vấn nghiêm trọng về tính thanh khoản và độ tin cậy của cả Alameda lẫn FTX, vì FTT không phải là một tài sản có giá trị nội tại mạnh như Bitcoin hay Ethereum, mà phụ thuộc hoàn toàn vào niềm tin vào FTX.
Ngay sau đó, ngày 6 tháng 11 năm 2022, Changpeng Zhao (CZ), CEO của Binance – sàn giao dịch đối thủ lớn nhất của FTX – tuyên bố trên Twitter rằng Binance sẽ bán toàn bộ số token FTT trị giá khoảng 580 triệu đô la mà họ đang nắm giữ. Động thái này được CZ giải thích là nhằm “giảm rủi ro” sau khi đọc báo cáo của CoinDesk. Tuyên bố của Binance đã kích hoạt một làn sóng hoảng loạn, khiến giá FTT lao dốc từ khoảng 22 đô la xuống còn dưới 5 đô la trong vòng 48 giờ.
Cuộc chạy đua rút tiền và phá sản
Khi niềm tin vào FTX sụp đổ, khách hàng bắt đầu rút tiền ồ ạt khỏi sàn giao dịch. Chỉ trong vòng 72 giờ từ ngày 6 đến ngày 9 tháng 11 năm 2022, FTX ghi nhận yêu cầu rút tiền lên tới 6 tỷ đô la – một con số mà sàn không thể đáp ứng. Sam Bankman-Fried ban đầu cố gắng trấn an công chúng qua Twitter, khẳng định FTX “vẫn ổn” và có đủ tài sản để thanh toán. Tuy nhiên, đến ngày 8 tháng 11, anh buộc phải thừa nhận sàn đã tạm ngừng xử lý các yêu cầu rút tiền do thiếu thanh khoản.
Trong nỗ lực cứu vãn tình hình, Sam đàm phán với Binance để bán FTX với giá không được tiết lộ. Binance ban đầu đồng ý xem xét mua lại, nhưng sau khi tiến hành kiểm tra sơ bộ (due diligence), CZ tuyên bố rút lui vào ngày 9 tháng 11, với lý do “các vấn đề vượt quá khả năng hỗ trợ của chúng tôi”. Đến ngày 11 tháng 11 năm 2022, FTX, Alameda Research và hơn 130 công ty liên kết nộp đơn xin phá sản theo Chương 11 tại Delaware, Mỹ, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của đế chế tiền điện tử này.
Điều tra và cáo buộc pháp lý
Sau khi phá sản, các cơ quan quản lý và thực thi pháp luật trên toàn cầu bắt đầu điều tra sâu rộng về hoạt động của FTX. Tại Mỹ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC), Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương Lai (CFTC), và Bộ Tư pháp (DOJ) phối hợp điều tra. Ngày 12 tháng 12 năm 2022, Sam Bankman-Fried bị cảnh sát Bahamas bắt giữ tại căn hộ sang trọng của anh ở Nassau, theo yêu cầu dẫn độ từ Mỹ.
Ngày 13 tháng 12 năm 2022, SEC và DOJ công bố cáo trạng chính thức. Sam bị buộc tội với 8 tội danh ban đầu, sau đó giảm xuống còn 7 trong phiên xét xử chính thức, bao gồm:
- Gian lận chuyển khoản (Wire Fraud): Biển thủ tiền của khách hàng FTX để sử dụng cho mục đích cá nhân và tài trợ cho Alameda Research.
- Gian lận chứng khoán (Securities Fraud): Lừa dối nhà đầu tư về tình hình tài chính của FTX.
- Rửa tiền (Money Laundering): Chuyển tiền bất hợp pháp qua các tài khoản để che giấu nguồn gốc.
- Vi phạm luật tài chính chiến dịch bầu cử: Sử dụng tiền của khách hàng để quyên góp hàng chục triệu đô la cho các chiến dịch chính trị ở Mỹ, chủ yếu cho Đảng Dân chủ.
- Âm mưu lừa đảo khách hàng và nhà đầu tư: Cố ý cung cấp thông tin sai lệch về tính an toàn của tiền gửi trên FTX.
Các công tố viên ước tính rằng khoảng 10 tỷ đô la tiền của khách hàng đã “biến mất” khỏi FTX, phần lớn được chuyển sang Alameda Research để bù đắp khoản lỗ giao dịch hoặc chi tiêu xa hoa của Sam và các cộng sự. Một chi tiết gây sốc là Sam đã dùng số tiền này để mua bất động sản trị giá 300 triệu đô la ở Bahamas, tài trợ lối sống xa xỉ, và thậm chí đầu tư vào các công ty khởi nghiệp không liên quan.
Các nhân vật chủ chốt và lời khai chống lại Sam
Trong quá trình điều tra, ba đồng nghiệp thân cận của Sam tại FTX và Alameda đã hợp tác với chính phủ Mỹ để đổi lấy sự khoan hồng:
- Caroline Ellison: CEO của Alameda Research và bạn gái cũ của Sam. Cô khai rằng Sam đã chỉ đạo cô sử dụng tiền của khách hàng FTX để bù đắp lỗ hổng tài chính của Alameda, đồng thời thừa nhận việc làm giả số liệu tài chính để đánh lừa nhà đầu tư.
- Gary Wang: Đồng sáng lập FTX và giám đốc công nghệ. Anh tiết lộ rằng mã nguồn của FTX được thiết kế để cho phép Alameda vay không giới hạn mà không cần thông báo khách hàng.
- Nishad Singh: Giám đốc kỹ thuật của FTX. Anh xác nhận vai trò của mình trong việc che giấu các giao dịch bất hợp pháp và bày tỏ sự hối hận khi làm chứng chống lại Sam.
Lời khai của ba người này đóng vai trò then chốt trong việc củng cố cáo buộc của công tố viên rằng Sam là “bộ não” đứng sau toàn bộ kế hoạch gian lận.
Phiên tòa xét xử
Phiên tòa xét xử Sam Bankman-Fried bắt đầu vào ngày 3 tháng 10 năm 2023 tại Tòa án Liên bang ở Manhattan, do Thẩm phán Lewis Kaplan chủ trì. Đây là một trong những vụ án tài chính được theo dõi sát sao nhất trong thập kỷ, với sự tham gia của hàng trăm phóng viên và công chúng.
Lập luận của công tố viên: Công tố viên Damian Williams gọi Sam là “kẻ lừa đảo thế kỷ”, cáo buộc anh cố ý đánh cắp tiền của hơn 10 tỷ USD của khách hàng và nhà đầu tư. Họ trình bày bằng chứng về các tin nhắn nội bộ, email, và dữ liệu giao dịch cho thấy Sam biết rõ tình trạng tài chính nguy hiểm của FTX nhưng vẫn nói dối công chúng.
Lập luận của biện hộ: Luật sư bào chữa Mark Cohen lập luận rằng Sam không có ý định lừa đảo, mà chỉ là nạn nhân của thị trường tiền điện tử biến động. Họ khẳng định FTX vẫn có khả năng thanh toán vào thời điểm phá sản nếu không bị Binance “đâm sau lưng”.
Sam làm chứng: Trong một quyết định bất ngờ, Sam lên bục làm chứng để tự bào chữa. Tuy nhiên, lời khai của anh bị xem là thiếu nhất quán và không thuyết phục. Anh thừa nhận có “sai lầm trong quản lý” nhưng phủ nhận việc cố ý biển thủ tiền khách hàng.
Sau 5 tuần xét xử, ngày 2 tháng 11 năm 2023, bồi thẩm đoàn gồm 12 người chỉ mất 4 giờ để đưa ra phán quyết: Sam phạm tất cả 7 tội danh.
Bản án và hậu quả
Ngày 28 tháng 3 năm 2024, Thẩm phán Kaplan tuyên án Sam Bankman-Fried 25 năm tù giam – thấp hơn mức 40-50 năm mà công tố viên đề nghị, nhưng cao hơn mức 6,5 năm mà luật sư bào chữa yêu cầu. Thẩm phán nhấn mạnh rằng Sam không hề thể hiện sự ăn năn và có “tham vọng quyền lực nguy hiểm”. Ngoài ra, anh bị buộc bồi thường 11 tỷ đô la – một trong những khoản tiền phạt lớn nhất trong lịch sử pháp lý Mỹ – để đền bù cho các nạn nhân.
Hậu quả tài chính: Hơn 1 triệu khách hàng và nhà đầu tư của FTX mất trắng số tiền gửi, với tổng thiệt hại ước tính lên tới 19 tỷ đô la. John Ray III, người được bổ nhiệm quản lý quá trình phá sản của FTX, mô tả đây là “một trong những mớ hỗn độn tài chính tồi tệ nhất mà tôi từng thấy”.
Hậu quả pháp lý: Vụ án mở ra làn sóng siết chặt quy định về tiền điện tử tại Mỹ và các nước khác. SEC và CFTC tăng cường giám sát các sàn giao dịch, trong khi Quốc hội Mỹ đẩy nhanh việc thông qua luật quản lý crypto.
Cuộc sống sau song sắt và di sản
Hiện tại, Sam Bankman-Fried đang thụ án tại một nhà tù liên bang ở Mỹ. Từ một tỷ phú trẻ tuổi với tài sản từng ước tính 26 tỷ đô la, anh giờ đây trở thành biểu tượng của sự thất bại và lòng tham không kiểm soát trong ngành tiền điện tử.
Vụ án FTX không chỉ là một cú sốc đối với thị trường crypto mà còn đặt ra câu hỏi về đạo đức kinh doanh, quản trị rủi ro, và trách nhiệm của những người đứng đầu. Dù một số người vẫn xem Sam là “nạn nhân của hoàn cảnh”, phần lớn dư luận coi anh là bài học đắt giá về việc thiếu minh bạch có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc như thế nào.
Disclaimer: Bài viết chỉ có mục đích thông tin, không phải lời khuyên đầu tư. Nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ trước khi ra quyết định. Chúng tôi không chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của bạn.
Tham gia Telegram: https://t.me/tapchibitcoinvn
Twitter (X): https://twitter.com/tapchibtc_io
Tiktok: https://www.tiktok.com/@tapchibitcoin
Youtube: https://www.youtube.com/@tapchibitcoinvn
- Cha mẹ của Sam Bankman-Fried đang cố gắng tìm cách xin ân xá cho con trai
- Tòa án tiết lộ khối tài sản khổng lồ của Sam Bankman-Fried bị tịch thu, có 2 máy bay riêng
Thạch Sanh
