Hầu hết Bitcoin Layer 2 thực sự không phải là giải pháp Layer 2?

Layer 2 (L2) là khái niệm dùng để chỉ các giải pháp hoặc giao thức được xây dựng trên một blockchain hiện có (L1) nhằm cải thiện khả năng mở rộng, tốc độ giao dịch và giảm chi phí giao dịch. Các giải pháp L2 hoạt động bằng cách xử lý các giao dịch bên ngoài chain chính (L1) nhưng vẫn đảm bảo an toàn và bảo mật bằng cách liên kết trở lại chain chính khi cần thiết. 

Một nghiên cứu từ Spartan Group vào tháng 12 chỉ ra rằng phần lớn các giao dịch Bitcoin L2 là do Stacks, Lightning, RSK và Liquid thực hiện.

Theo dữ liệu của BTCL2, quá trình mở rộng quy mô Bitcoin hiện đã phát triển vượt xa bốn dự án đó, với 73 giải pháp mở rộng quy mô Bitcoin đang được phát triển cùng tổng giá trị bị khóa (TVL) rơi vào khoảng 3,61 tỷ USD tính đến ngày 7 tháng 6 .

Dù có vô số giải pháp Bitcoin Layer 2 và những người có tầm ảnh hưởng tuyên bố “Bitcoin L2” là câu chuyện mới hấp dẫn, nhưng nó vẫn rất gây tranh cãi.

Đó là bởi vì cấu trúc của hầu hết các Bitcoin Layer 2 tự xưng giống với sidechain hơn, tức là một blockchain chạy song song với chain gốc và không kế thừa tính bảo mật. Các L2 thực sự được cho là nên chạy trên chain gốc và kế thừa tính bảo mật của nó.

Bai Yu – người đứng đầu CKB Ecosystem Fund, đồng thời là một nhà đầu tư vào các dự án về khả năng mở rộng và khả năng tương tác của Bitcoin – nhận định rằng thuật ngữ “L2” cho sidechain chỉ đơn giản là một chiến thuật marketing.

“Một L2 thực sự phải hoạt động trên layer cơ sở, kế thừa tính bảo mật của nó, trong khi sidechain là một blockchain riêng biệt với mô hình bảo mật riêng của nó”, Yu phân tích. “Việc sử dụng thuật ngữ L2 cho sidechain thực sự rất dễ gây hiểu nhầm, chủ yếu xuất phát từ các mục đích marketing.”

Và theo Mikko Ohtamaa – đồng sáng lập giao thức đầu tư thuật toán Trading Strategy, phép thử thực sự cho một L2 chính hiệu là “Bạn có thể lấy lại tiền của mình mà không cần sự cho phép của người khác không?”

Cầu nối và tài sản gốc

Các sidechain không tự động hỗ trợ tài sản gốc của chain gốc. Thay vào đó, Bitcoin (hoặc bất kỳ tài sản gốc nào) được chuyển thông qua các cơ chế chốt để khóa tài sản ở phần gốc của chúng và được biểu thị bằng các token có giá trị tương đương trong sidechain. 

Optimism – công cụ mở rộng quy mô Ethereum – được coi là một Layer 2 thực sự, cũng yêu cầu ETH gốc phải bị khóa trên chain gốc. Tuy nhiên, bản chất của Optimism là một bản rollup, có nghĩa là dữ liệu giao dịch sẽ định kỳ được chuyển trở lại Ethereum và tính bảo mật của nó gắn liền với chain chính.

Đối với các tài sản sidechain được chốt, tính bảo mật dựa trên các quy tắc của chain mới và có thể bị ảnh hưởng trong các cuộc tấn công.

Không có một định nghĩa chính thức nào dành cho L2 của Bitcoin, nhưng Ethereum có một kho lưu trữ các lập luận để tham khảo, nhờ các cuộc tranh luận kéo dài về việc liệu PoS của Polygon có nên được phép tham gia câu lạc bộ L2 hay không.

Cộng đồng Ethereum định nghĩa Layer 2 là “một blockchain riêng biệt hỗ trợ mở rộng Ethereum và kế thừa các cam kết bảo mặt của Ethereum”.

Liệu chúng có phải là Bitcoin L2 “thật” hay không?

Vì vậy, phần lớn trong số 73 dự án Bitcoin Layer 2 được liệt kê trên BTCL2 không phù hợp với các tiêu chuẩn “thông thường” của một Layer 2 chính hiệu. Điều đó liệu có quan trọng không?

“Degen* không quan tâm; họ chỉ muốn kiếm tiền”, Bob Bodily – CEO của thị trường Ordinals Bioniq – chia sẻ.

“Nhưng nhiều người trong lĩnh vực này rất quan tâm và đang nỗ lực hướng tới các tiêu chuẩn và định nghĩa để làm cho nó rõ ràng hơn”, ông bổ sung.

David Schwed – CEO của công ty bảo mật blockchain Halborn cho biết rằng “không có sự thống nhất về các yêu cầu kỹ thuật thực sự” để một giao thức được coi là Layer 2, ngoài việc chúng cần phải giải quyết các vấn đề về khả năng mở rộng cho các layer đầu tiên.

“Cá nhân tôi nghĩ rằng việc phân biệt không quá quan trọng vì hầu hết người dùng Layer 2 có thể không thực sự hiểu các sắc thái kỹ thuật giữa các thuật ngữ này.”

Sự phức tạp của những gì diễn ra ở phía sau có thể không quan trọng đối với nhiều người dùng cuối, mục đích chính của họ có thể đơn giản là gửi và nhận Bitcoin nhanh hơn.

Nhưng lối suy nghĩ đó có thể thay đổi khi mà tiền của họ bị đe dọa bởi các lỗ hổng mới của các giải pháp mở rộng quy mô non trẻ không tồn tại trên chain Bitcoin gốc, được nhiều người cho là blockchain an toàn, phi tập trung và bền vững nhất trong tất cả.

Theo Galaxy Research, các dự án Bitcoin lớp 2 là một trong những khoản đầu tư phổ biến nhất cho vốn mạo hiểm trong Q1. Nguồn: Alex Thorn/X

“Các mạng này có thể tạo ra thêm các điểm yếu và nguy cơ tập trung hóa tiềm ẩn không có trên chain chính”, Schwed nhận định.

Schwed cũng lưu ý rằng các sidechain thường sử dụng oracle hoặc các công cụ giao tiếp cross-chain để duy trì tính nhất quán với các tài sản trên blockchain chính. 

Oracle là hệ thống được sử dụng để cung cấp dữ liệu từ các nguồn bên ngoài vào blockchain. Những công cụ này sẽ làm cho hệ thống trở nên phức tạp hơn và mang lại các rủi ro riêng.

Ví dụ: nếu một oracle bị xâm phạm hoặc nếu có lỗ hổng trong giao thức truyền thông thì việc sử dụng dữ liệu sẽ không chính xác, ảnh hưởng đến các giao dịch và tính toàn vẹn của tài sản trên sidechain. 

Điều này làm cho toàn bộ hệ thống dễ bị tấn công hoặc xảy ra lỗi hơn, có thể dẫn đến tổn thất tài chính cho người dùng.

Sidechain không có Bitcoin gốc

Các nhà nghiên cứu của Spartan Group chia sẻ rằng việc ra mắt các NFT Ordinals trên Bitcoin đã mở ra thời đại “xây dựng trên Bitcoin” và tạo ra một cuộc cách mạng “phát triển” về cơ sở hạ tầng và các layer mở rộng quy mô cho Bitcoin.

10 dự án Bitcoin L2 hàng đầu tính theo tổng giá trị bị khóa. Nguồn: BTCL2

Theo Cipher Wang – CEO của dự án Bitcoin Layer 2 UTXO Stack thì “phần lớn các giải pháp Bitcoin Layer 2 sử dụng một số dạng cầu nối cross-chain (đa chữ ký) để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển đổi Bitcoin giữa chain gốc và L2”.

Cấu trúc ví đa chữ ký, hay multisig, là khi một nhóm thực thể kiểm soát quá trình khóa và mở khóa tài sản giữa các chain, tạo ra thêm một layer giám sát, kèm theo đó là một layer tin cậy và quyền hạn.

Wang cho biết: “Các yêu cầu rút tiền từ người dùng không hoàn toàn bị cấm và cần có sự xác nhận từ các node”.

Nhưng cấu trúc multisig không phải là yếu tố khiến các dự án của Bitcoin không được xếp loại là Layer 2 thực sự, vì cầu nối giữa các dự án trên Ethereum, như Optimism, cũng được kiểm soát bởi multisig. Sự khác biệt nằm ở việc liệu những tài sản này có được bảo mật bằng bảo mật Bitcoin hay không.

Và theo Punk3700 – nhà phát triển ẩn danh đằng sau dự án mở rộng quy mô Bitcoin BVM, một điểm quan trọng khác là khả năng xác minh tài sản trong các giao dịch.

“Trên Ethereum, bạn có thể xác minh nó bằng hợp đồng thông minh. Còn trên Bitcoin thì lại không có hợp đồng thông minh.” 

Vì vậy, anh cho rằng, nó giống như câu nói sáo rỗng “Trust me, bros”.

Thông qua cấu trúc đa chữ ký, người dùng có thể truy cập vào một tài sản duy trì giá trị tương đương với Bitcoin gốc ở layer thứ hai trong khi truy cập hợp đồng thông minh của layer thứ hai cho vô số mục đích, chẳng hạn như truy cập các dịch vụ DeFi – mặc dù DeFi trên Bitcoin vẫn được coi là còn non nớt so với Ethereum hoặc Solana.

Sidechain không nhất thiết phải sử dụng token gốc của chain mẹ (hoặc thậm chí tương đương với giá trị được chốt của nó) để trả phí cho các giao dịch. Tuy nhiên, Ethereum Layer 2 phổ biến như Arbitrum và Optimism sử dụng Ether cầu nói mà được ghi lại và bảo mật bởi chain chính.

L2 đảm bảo bạn lấy lại được tiền – sidechain thì không

Các công cụ mở rộng quy mô Ethereum này là các rollup, có nghĩa là các giao dịch xảy ra bên ngoài blockchain Ethereum nhưng sau đó được ghi lại trên mạng. Vì dữ liệu được lưu trữ trên Ethereum nên người dùng vẫn có cơ hội rút Ether của họ khỏi chain chính ngay cả khi layer thứ hai gặp sự cố.

Điều này không xảy ra với Bitcoin, vì ngôn ngữ lập trình của nó, Script, hạn chế khả năng của mạng trong việc hỗ trợ các hợp đồng thông minh nâng cao và các hoạt động như rollup.

Các nhà phát triển đã tìm ra các phương pháp để vượt qua hạn chế này, chẳng hạn như soft fork, để kích hoạt các ứng dụng phức tạp và thậm chí truy cập vào Simplicity – một ngôn ngữ lập trình linh hoạt hơn.

Một giải pháp phổ biến để mở rộng mạng và nâng cao khả năng của hợp đồng thông minh là ra mắt sidechain – các blockchain hoàn toàn mới với các tính năng, cơ chế đồng thuận riêng và thường sở hữu token riêng để tính phí giao dịch.

Nếu một sidechain ngừng hoạt động vì bất kỳ lý do gì, có khả năng người dùng sẽ không thể rút tài sản của họ ở lớp đầu tiên, mặc dù những người kiểm soát ví multisig có thể hỗ trợ khôi phục.

Edan Yago – giám đốc chiến lược tại nền tảng Bitcoin DeFi Sovryn nhận định rằng vì tiền trong hầu hết các dự án Bitcoin Layer 2 không được bảo đảm bởi mạng bằng chứng công việc của Bitcoin, do đó chúng không đủ điều kiện được coi là Layer 2 thực sự.

Lightning là L2 và ZK rollup có thể xảy ra trong tương lai

Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp ngoại lệ nhất định, điển hình là Lightning Network – mạng Bitcoin Layer 2 sử dụng hệ thống các kênh để cho phép giao dịch off-chain. Việc mở và đóng các kênh này yêu cầu các giao dịch on-chain, được phát tới mạng Bitcoin và được xác nhận bằng bằng cơ chế PoW.

Cũng ngày càng có nhiều người ủng hộ việc kích hoạt lại “OP_CAT” – một code vận hành giúp nâng cao khả năng tạo tập lệnh của Bitcoin – thứ mà đã bị cha đẻ của Bitcoin Satoshi Nakamoto xóa vào năm 2010 do lo ngại về vấn đề bảo mật.

StarkWare – một nhà phát triển đứng sau Ethereum Layer 2 Starknet – gần đây đã công bố quỹ nghiên cứu trị giá 1 triệu USD để sử dụng OP_CAT và công nghệ bằng chứng ZK để hỗ trợ mở rộng quy mô Bitcoin.

Hiện tại, Bitcoin thực sự không thể sử dụng các công cụ chia tỷ lệ ZK như ZK-rollup do các hạn chế về tập lệnh, nhưng một số dự án dựa vào một light client* để làm điều đó.

Punk3700 cho biết:

“Hiện tại, chúng tôi đang sử dụng ZK light client để xác minh, nhưng trong tương lai, chúng tôi có thể dễ dàng thay thế nó bằng OP_CAT hoặc BitVM khi chúng sẵn sàng”. Ông chia sẻ thêm rằng những phát triển như vậy có thể phải mất một năm nữa.

Ordinals và Runes nhấn mạnh tính cấp thiết của việc mở rộng quy mô

Sau khi Ordinals được “diện kiến” công chúng vào năm ngoái, sự ra mắt của giao thức token có thể thay thế Runes vào tháng 4 đã làm tăng thêm nhu cầu về cơ sở hạ tầng mở rộng quy mô Bitcoin do số lượng giao dịch tăng đột biến.

Theo dữ liệu của IntoTheBlock, mức trung bình trong bảy ngày của các giao dịch Bitcoin đã tăng vọt, thiết lập ATH vào ngày 20 tháng 5 .

Giao dịch Bitcoin trung bình trong bảy ngày tăng lên mức cao nhất mọi thời đại. Nguồn: IntoTheBlock

Theo GeniiData – một nền tảng dữ liệu Bitcoin, Runes “thống trị” hơn 61% giao dịch của Bitcoin vào ngày 6 tháng 6, trong khi Ordinals chiếm khoảng 8,5% giao dịch của chính nó. Vậy là chỉ còn lại khoảng 30% giao dịch đến từ việc chuyển tiền và các yêu cầu linh tinh khác.

Nhu cầu mở rộng quy mô rõ ràng đã khiến các nhà đầu tư mạo hiểm (VC) rượt đuổi “L2” với đống tiền.

Theo Galaxy Digital, trong quý đầu tiên, các quỹ đầu tư mạo hiểm đã đầu tư 2,49 tỷ USD vào các công ty tiền điện tử. Các dự án cấp 2 là danh mục đầu tư phổ biến thứ tư, chiếm 7% trong tổng số đó.

Alex Thorn – người đứng đầu bộ phận nghiên cứu tại Galaxy Digital – cho biết rằng công ty đã theo dõi 13 vòng gọi vốn của các dự án Bitcoin Layer 2. Có 8 dự án trong số đó không tiết lộ số tiền tài trợ, trong khi 5 dự án còn lại cùng nhau huy động được ít nhất 34,7 triệu USD. Mặc dù đó chỉ là một phần nhỏ trong tổng số báo cáo của Galaxy Digital, Thorn lưu ý rằng giá trị được báo cáo của Galaxy chỉ dựa trên dữ liệu có sẵn công khai và số tiền thực tế có thể cao hơn nhiều.

“Chúng tôi hy vọng số tiền thực tế mà Bitcoin L2 huy động được sẽ cao hơn đáng kể, có khả năng trên 100 triệu USD”, Thorn cho biết. “Theo tìm hiểu, chúng tôi biết rằng một số giao dịch vẫn chưa được báo cáo hoặc đã được công bố công khai nhưng lại không tiết lộ số tiền tài trợ, vì vậy 34,7 triệu USD chỉ là một giới hạn thấp.”

Dòng vốn VC trong quý 1 năm 2021. Nguồn: Galaxy Digital

Lightning Network đặt tiêu chuẩn cho L2

Yago của Sovryn gọi Lightning Network là Layer 2 “chính hãng”, trong khi Ohtamaa nói rằng đây là “sự đổi mới Bitcoin mạnh mẽ nhất trong thập kỷ qua”.

Mặc dù đây là một trong những dự án Bitcoin Layer 2 lâu đời nhất và được hỗ trợ rộng rãi nhất nhưng nó vẫn phải đối mặt với những thách thức trong việc áp dụng. Theo BTCL2, tổng giá trị bị khóa 320 triệu USD của nó đã bị vượt qua bởi các sidechain Bitcoin mới hơn như Merlin Chain và BounceBit.

Tham gia vào một cuộc thảo luận về định nghĩa của Layer 2, Bob Bodily đã chia sẻ: