Với đại dịch Covid-19 vẫn đang vượt khỏi tầm kiểm soát, bất cứ ai cũng hy vọng là một cuộc suy thoái 2020 chỉ nặng hơn chút ít so với cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Nhưng với các phản ứng chính sách sai lầm của các Chính phủ cho đến nay, rủi ro cho một kết quả tồi tệ hơn nhiều đang tăng lên từng ngày.
* Bài viết thể hiện quan điểm của tiến sĩ Nouriel Roubini đăng trên tạp chí Project Syndicate. Là giáo sư kinh tế tại Đại học New York. Ông được mệnh danh là “Dr Doom” vì thường xuyên đưa ra những dự báo bi quan về thị trường tài chính cũng như kinh tế thế giới. Cũng là người quen mặt với cộng đồng crypto khi liên tục đưa ra những chỉ trích Bitcoin mọi lúc mọi nơi.
Cú sốc đối với nền kinh tế toàn cầu từ COVID-19 vừa quá nhanh quá nguy hiểm hơn cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 (Global Financial Crisis hay GFC) và thậm chí là cuộc Đại khủng hoảng 1929-1933. Trong hai lần trước đó, thị trường chứng khoán sụp đổ từ 50% trở lên, thị trường tín dụng đóng băng, công ty phá sản ồ ạt, tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt trên 10% và suy giảm GDP với tỷ lệ hàng năm từ 10% trở lên. Nhưng tất cả điều này mất khoảng ba năm. Trong cuộc khủng hoảng hiện nay, kết quả kinh tế vĩ mô và tài chính khủng khiếp tương tự đã xảy ra chỉ trong ba tuần.
Giáo sư, tiến sĩ Nouriel Roubini
Đầu tháng Ba, chỉ mất 15 ngày để thị trường chứng khoán Mỹ lao thẳng vào lãnh thổ gấu (giảm 20% so với mức đỉnh) – mức giảm nhanh nhất từ trước đến nay. Bây giờ, thị trường giảm 35%, thị trường tín dụng đã tăng lên và chênh lệch tín dụng (giống như thị trường trái phiếu rác) đã tăng vọt lên mức 2008. Ngay cả các công ty tài chính chính thống như Goldman Sachs, JP Morgan và Morgan Stanley cũng dự kiến GDP của Mỹ sẽ giảm với tỷ lệ hàng năm là 6% trong quý đầu tiên và từ 24% đến 30% trong lần thứ hai. Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Steve Mnuchin đã cảnh báo rằng tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng vọt lên trên 20% (gấp đôi mức cao nhất trong GFC).
Nói cách khác, mọi thành phần của tổng cầu – tiêu dùng, chi tiêu vốn, xuất khẩu – đang rơi tự do chưa từng thấy. Trong khi hầu hết các nhà bình luận đã dự đoán về sự suy giảm hình chữ V – với sản lượng giảm mạnh 1/4 và sau đó nhanh chóng phục hồi tiếp theo – thì rõ ràng cuộc khủng hoảng COVID-19 hoàn toàn khác. Sự co thắt hiện đang diễn ra dường như không phải là hình chữ V hay hình chữ L (một sự suy giảm mạnh sau đó là sự trì trệ). Thay vào đó, nó trông giống như một I: một đường thẳng đứng đại diện cho thị trường tài chính và nền kinh tế thực sự lao dốc.
Ngay cả trong cuộc Đại khủng hoảng và Thế chiến II, phần lớn các hoạt động kinh tế đã đóng cửa theo nghĩa đen, như ở Trung Quốc, Hoa Kỳ và Châu Âu ngày nay. Kịch bản trường hợp tốt nhất sẽ là một cuộc suy thoái nghiêm trọng hơn 2008 (về sản lượng toàn cầu tích lũy giảm) nhưng thời gian ngắn hơn, cho phép quay trở lại tăng trưởng tích cực vào quý IV năm nay. Trong trường hợp đó, thị trường sẽ bắt đầu phục hồi khi ánh sáng ở cuối đường hầm xuất hiện.
Nhưng trường hợp tốt nhất giả định một số điều kiện. Đầu tiên, Mỹ, châu Âu và các nền kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề khác sẽ cần triển khai các biện pháp thử nghiệm, truy tìm và xử lý COVID-19 trên diện rộng, kiểm dịch bắt buộc và khóa chặt toàn bộ người dân trong nhà như cách Trung Quốc đã thực hiện. Và, bởi vì có thể mất 18 tháng để một loại vắc-xin được phát triển và sản xuất ở quy mô, thuốc chống virus và các phương pháp trị liệu khác sẽ cần phải được triển khai trên quy mô lớn.
Nhưng Châu Âu và Mỹ có nền chính trị khác xa so với Trung Quốc, nền chính trị Trung Quốc điều hành theo chiều dọc từ trên xuống, lệnh từ Trung Ương ban xuống tất cả địa phương phải thi hành một cách nhất quán. Họ cũng có thể dễ dàng điều động quân đội, bác sĩ và vật tư y tế từ khắp nơi trong đất nước để tập trung một nơi (Vũ Hán), qua đó nhanh chóng đánh bại được virus. Nhưng các quốc gia theo thể chế liên bang như Mỹ, mỗi bang có một điều luật riêng, không chịu sự chỉ đạo của tổng thống, thậm chí đả kích tổng thống nếu không có sự hỗ trợ cho bang mình hoặc thiên vị một bang nào đó. Các bang còn cạnh tranh nhau để mua vật tư y tế, đẩy giá cả tăng cao. Bởi một điều đơn giản, không một vị thống đốc nào muốn bang mình bị thiệt hại nặng cả, nếu điều đó sảy ra thì tiền đồ chính trị của họ cũng tiêu tan.
Thêm nữa là Trung Quốc miễn phí xét nghiệm cũng như điều trị bệnh, mọi người dân bị bắt buộc xét nghiệm nếu có triệu chứng. Còn tại Mỹ thì chỉ miễn phí xét nghiệm và thu phí điều trị (nếu không có bảo hiểm bạn phải trả tới 34.000 đô la). Vậy nên rất nhiều bệnh nhân nghèo sẽ không đi chữa trị hoặc xét nghiệm, mà ở nhà tự điều trị và cầu thượng đế phù hộ. Những bệnh nhân đó sẽ lây lan sang cho người thân của họ mà không ai biết.
Năng lực sản xuất khẩu trang của Trung Quốc là lớn nhất thế giới, họ đủ khẩu trang cung cấp miễn phí cho toàn dân, hiện nay đã có thể xuất khẩu và đem đi cho “ngoại giao khẩu trang”, trong khi đó các nước phương Tây không có thói quen đeo khẩu trang, chủ quan hoặc không có mà đeo, thậm chí tổng thống Donald Trump phải khuyên bác sĩ dùng lại khẩu trang.
Đó là lý do tại sao ảnh hưởng của Covid-19 với Mỹ và châu Âu sẽ tồi tệ hơn Trung Quốc rất rất nhiều và thời gian, chi phí dập dịch cũng nặng nề hơn.
Thứ hai, các nhà hoạch định chính sách tiền tệ – những người đã thực hiện trong vòng chưa đầy một tháng, họ phải mất ba năm để làm gì sau GFC – phải tiếp tục ném vào nhà bếp các biện pháp trong cuộc khủng hoảng. Điều đó có nghĩa là lãi suất bằng 0 hoặc âm; tăng cường hướng dẫn chuyển tiếp; nới lỏng định lượng (QE); và nới lỏng tín dụng (mua tài sản tư nhân) để hỗ trợ ngân hàng, phi ngân hàng, quỹ thị trường tiền tệ, và thậm chí các tập đoàn lớn. Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (Fed) đã mở rộng các đường trao đổi xuyên biên giới để giải quyết tình trạng thiếu thanh khoản đô la lớn trên thị trường toàn cầu, nhưng hiện tại chúng ta cần nhiều cơ sở hơn để khuyến khích các ngân hàng cho vay các doanh nghiệp vừa và nhỏ thanh khoản kém.
Thứ ba, các chính phủ cần triển khai các biện pháp kích thích tài khóa khổng lồ, bao gồm cả “tiền trực thăng” giảm số tiền giải ngân trực tiếp cho các hộ gia đình. Với quy mô của cú sốc kinh tế, thâm hụt tài khóa ở các nền kinh tế tiên tiến sẽ cần phải tăng từ 2-3% GDP lên khoảng 10% trở lên. Chỉ có chính quyền trung ương mới có bảng cân đối kế toán đủ lớn và đủ mạnh để ngăn chặn sự sụp đổ của khu vực tư nhân.
Nhưng những can thiệp được tài trợ thâm hụt này phải được chuyển đổi hoàn toàn. Nếu chúng được tài trợ thông qua nợ chính phủ tiêu chuẩn, lãi suất sẽ tăng mạnh và sự phục hồi sẽ bị đập tan trong cái nôi của nó. Do hoàn cảnh, các biện pháp can thiệp được đề xuất từ lâu bởi những người cánh tả của trường phái Lý thuyết tiền tệ hiện đại, bao gồm cả việc thả tiền trực thăng, đã trở thành xu hướng chính.
Thật không may cho trường hợp tốt nhất, phản ứng về sức khỏe cộng đồng ở các nền kinh tế tiên tiến đã thua xa những gì cần thiết để ngăn chặn đại dịch và gói chính sách tài khóa hiện đang được tranh luận là không đủ lớn cũng không đủ nhanh để tạo điều kiện cho phục hồi kịp thời. Như vậy, nguy cơ của một cuộc Đại khủng hoảng mới, tồi tệ hơn so với ban đầu – một cuộc Đại khủng hoảng (Greater Depression)- đang gia tăng theo ngày.
Nếu đại dịch không chấm dứt, các nền kinh tế và thị trường trên thế giới sẽ tiếp tục rơi tự do. Nhưng ngay cả khi đại dịch ít nhiều được ngăn chặn, tăng trưởng chung vẫn có thể không quay trở lại vào cuối năm 2020. Rốt cuộc, sau đó, một mùa virus khác rất có thể bắt đầu với những đột biến mới; các can thiệp trị liệu mà nhiều người đang tính có thể trở nên kém hiệu quả hơn mong đợi. Vì vậy, các nền kinh tế sẽ suy thoái một lần nữa và thị trường sẽ sụp đổ một lần nữa.
Và cũng không có gì để đảm bảo, sau virus Corona thì con virus gì sẽ xuất hiện tiếp theo. Nếu một biến thể của Corona với sức tàn phá gấp bội, thì nền kinh tế sẽ về đâu?, quả thực, không ai trong chúng ta dám nghĩ tới.
Hơn nữa, phản ứng tài khóa có thể chạm tường nếu việc chuyển đổi từ thâm hụt lớn bắt đầu tạo ra lạm phát cao, đặc biệt là nếu một loạt các cú sốc cung tiêu cực liên quan đến virus làm giảm tiềm năng tăng trưởng. Và nhiều quốc gia đơn giản là không thể thực hiện việc cứu trợ như vậy bằng tiền bản địa của họ (ví dụ như Việt Nam, chúng ta không thể bơm quá nhiều VND vào nền kinh tế như Mỹ làm với USD được). Ai sẽ bảo lãnh cho chính phủ, tập đoàn, ngân hàng và hộ gia đình ở các thị trường mới nổi?
Trong mọi trường hợp, ngay cả khi đại dịch và sự sụp đổ kinh tế được kiểm soát, nền kinh tế toàn cầu vẫn có thể phải chịu một số rủi ro đuôi cá voi trắng. Khi cuộc bầu cử tổng thống Mỹ đang đến gần, cuộc khủng hoảng Covid-19 sẽ nhường chỗ cho các cuộc xung đột mới giữa phương Tây và ít nhất bốn cường quốc xét lại: Trung Quốc, Nga, Iran và Triều Tiên, tất cả đều đang sử dụng chiến tranh mạng không đối xứng để phá hoại Mỹ từ bên trong. Các cuộc tấn công mạng không thể tránh khỏi đối với quá trình bầu cử ở Hoa Kỳ có thể dẫn đến một kết quả cuối cùng bị tranh cãi, với các cáo buộc về gian lận, khả năng bạo lực và rối loạn dân sự hoàn toàn. Không một Đảng nào dễ dàng chấp nhận thất bại cả.
Tương tự, như tôi đã lập luận trước đây, các thị trường đang đánh giá rất thấp nguy cơ chiến tranh giữa Mỹ và Iran trong năm nay; sự xấu đi của mối quan hệ Trung-Mỹ đang gia tăng khi mỗi bên đổ lỗi cho bên kia về quy mô của đại dịch Covid-19. Cuộc khủng hoảng hiện tại có khả năng đẩy nhanh quá trình balkan hóa đang diễn ra và làm sáng tỏ nền kinh tế toàn cầu trong những tháng và năm tới.
Trong rủi ro này – một đại dịch không thể tiên đoán, kho vũ khí chính sách kinh tế không đủ và thiên nga trắng địa chính trị – sẽ đủ để đẩy nền kinh tế toàn cầu vào tình trạng suy thoái dai dẳng và khủng hoảng tài chính. Sau vụ sụp đổ năm 2008, một phản ứng mạnh mẽ (dù bị trì hoãn) đã kéo nền kinh tế toàn cầu trở về từ vực thẳm. Chúng ta có thể không may mắn như vậy lần này.
- Sự nguy hiểm của Thiên nga trắng và Chiến tranh hạt nhân tài chính có thể diễn ra trong năm 2020
- Suy thoái kinh tế thế giới sắp sảy ra, Bitcoin có còn là tài sản trú ẩn an toàn nữa không?
Tạp Chí Bitcoin
