Không chỉ ở Mỹ mà trên khắp thế giới, phương tiện báo chí chất lượng đang trải qua giai đoạn khó khăn. Trong bối cảnh suy giảm niềm tin của công chúng vào hệ thống báo chí chủ đạo, các vấn đề mang tính hệ thống như: tính phân cực chính trị ngày càng gia tăng của phương tiện truyền thông, tin tức giả tràn lan, và các mối quan hệ quyền lực bất đối xứng giữa các nền tảng và nhà xuất bản – đang là chướng ngại cản trở báo chí hoàn thành chức năng xã hội quan trọng của mình. Vai trò trung tâm của phương tiện truyền thông trong xã hội là cung cấp cho công chúng kiến thức cần thiết về tình trạng của thế giới để mọi người đưa ra lựa chọn sáng suốt. Trong chế độ dân chủ, cả truyền thông xã hội và truyền thông tổ chức đều đóng vai trò tạo điều kiện thảo luận và tranh luận công khai, “đấu trường” ngôn luận dành cho nhiều tiếng nói và ý tưởng. Tuy nhiên, thực tế dường như đang ngày càng xa rời môi trường lý tưởng đó theo nhiều cách đáng chú ý.
Truyền thống phê phán lâu đời chứa đựng hàng loạt lời cáo buộc về sự thiếu hụt cấu trúc của hệ thống truyền thông Mỹ. Ngay cả trong thời kỳ tiền kỹ thuật số, một số học giả trong lĩnh vực giao tiếp tỏ thái độ khá khắt khe với tính tập trung ngày càng cao của quyền sở hữu doanh nghiệp trong ngành truyền thông. Họ coi xu hướng này là mối đe dọa đến quá trình dân chủ. Những người ủng hộ chiều hướng tri thức này tán thành việc phân tán sức mạnh truyền thông càng đều càng tốt, trở thành biện pháp chống lạm dụng quyền lực trong tay các nhân tố doanh nghiệp và nhà nước “khủng”. Sự ra đời của tin tức kỹ thuật số đã hứng chịu làn sóng chỉ trích tương tự, do sớm biến thành thứ trái ngược với kỳ vọng của những người mê Internet từ những ngày đầu: hệ sinh thái truyền thông mới không loại bỏ được tình trạng chênh lệch quyền lực truyền thông. Thay vào đó, nó dường như đang tái tạo các mô hình tập trung quyền lực cũ, đồng thời tiếp đà cho một số xu hướng nhức nhối mới.
Hầu hết tâm điểm phê bình truyền thông đương đại đều hội tụ quanh một điểm: nền kinh tế tin tức kỹ thuật số. Mô hình kinh doanh trực tuyến dựa trên quảng cáo thường để lộ nhược điểm không đủ duy trì một số hình thức báo chí nhất định dựa trên những đối tượng khán giả cụ thể và phạm vi hẹp để nhận hỗ trợ tài chính. Các hình thức này trở nên quan trọng về mặt xã hội, như tin tức địa phương hoặc hoạt động báo cáo điều tra và đưa tin vấn đề. Đặt tên là “nền kinh tế chú ý”, hệ thống thúc đẩy mà các tin tức truyền thông xã hội cung cấp, đã tạo ra phần thưởng nội dung thu hút ánh nhìn và những cái nhấp chuột. Facebook và Google với phần lớn lợi nhuận đến từ việc bán quảng cáo mục tiêu có lý do rõ ràng để kích thích sự gắn kết của người dùng với nội dung càng lâu càng tốt. Tại đây các newsfeed (bảng tin) thuật toán trở nên hữu ích, chúng tạo điều kiện thuận lợi cho sự tiếp xúc có chọn lọc của người dùng đối với nội dung mà họ có thể thích. Ngoại suy sang “đấu trường” chính trị, kiểu logic này “nhốt” người ta trong các bong bóng thông tin tư tưởng, nơi các quan điểm đảng phái trở nên khuếch đại và xác nhận thiên hướng. Những bong bóng này cung cấp môi trường “tươi tốt” để các thông tin chính trị sai lệch lây lan.
Các nhà cải cách phương tiện truyền thông đã đề xuất nhiều biện pháp dành cho các vấn đề nói trên. Trong số các mô hình thay thế có các tổ chức từ thiện phi lợi nhuận do quỹ hỗ trợ, các hãng thông tấn được quyên góp tài trợ, và nhiều hình thức báo chí công dân hợp tác khác nhau. Mặc cho tính bền vững trong các bối cảnh nhất định, các giải pháp đó cho đến nay vẫn không thể hiện tính linh hoạt và khả năng mở rộng cần thiết nhằm đạt đến bất kỳ mức độ chấp nhận chính thống nào. Bên cạnh đó, những mô hình này chủ yếu dựa vào thiện chí của những người có động cơ đơn thuần vị tha, gây khó khăn trong việc bảo đảm dòng đóng góp ổn định.
Chỉ một vài công ty truyền thông khởi nghiệp dựa trên blockchain khao khát cách mạng hóa nền kinh tế tin tức. Họ hy vọng không chỉ thu hút khán giả mong muốn có báo chất lượng để đọc, mà còn cung cấp cho họ những động cơ kinh tế để đóng góp nỗ lực vào việc duy trì hệ sinh thái để mang đến loại tin tức đúng nghĩa. Sử dụng các công cụ xây dựng khích lệ linh hoạt tạo ra bởi nền kinh tế tiền mật mã, kết hợp với kiểu mô hình hành vi lý thuyết trò chơi và nguyên tắc quản trị phân quyền, các dự án này nhắm đến sự hình thành các thị trường hoạt động do cộng đồng toàn diện dành cho quá trình sản xuất, phân phối và xác minh tin tức.
Một tính năng quyết định của mỗi nền tảng dưới đây chính là tất cả chúng đều được hỗ trợ bởi các nguyên lý của nền kinh tế token. Không giống như tiền tệ pháp định truyền thống hoặc thậm chí là tiền mã hóa đa năng được sử dụng trong mọi cách thức giao dịch, các token mã hóa thường được thiết kế sao cho hạn chế bằng lập trình phạm vi sử dụng của chúng thành tập hợp các vai trò và chức năng nhất định trong hệ thống nhất định. Do đó, các token phản ánh những mục đích và giá trị của nền tảng nhất định, và có thể dùng để điều chỉnh các lợi ích kinh tế của người dùng cá nhân với lợi ích của cộng đồng nói chung. Là một phương tiện giao dịch, các token đó không còn là công cụ trung lập nội dung chỉ đơn giản cho phép truyền tải thông tin hoặc giá trị; thay vào đó, chúng mang lại lợi ích và giá trị chung của những người đã đăng ký sử dụng trong hệ sinh thái kinh tế cụ thể.
Với hệ sinh thái rộng của các các công ty truyền thông khởi nghiệp mới nổi, rất nhiều nền tảng áp dụng các mô hình kinh tế tiền mật mã nhằm tái xác định hệ thống giao dịch tiền tệ giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng hàng hóa thông tin. Trọng tâm phổ biến nhất đặt trên nội dung do người dùng tạo lập và cách thức tặng thưởng cho những người thường xuyên xuất hiện trong bối cảnh phương tiện truyền thông xã hội: một vài ví dụ như là Steemit, Sapien hoặc Po.et. Tuy nhiên, những đánh giá dưới đây tập trung vào một nhóm dự án cụ thể hơn, chúng giải quyết rõ ràng một số khía cạnh tổ chức có vấn đề của hệ thống truyền thông tin tức hiện tại. Từ đó, các dự án trong danh sách sau đây đã nhận ra giá trị xã hội độc lập của tin tức, đồng thời cung cấp các giải pháp thiết kế nhằm vun đắp cộng đồng công chúng tiếp nhận tin tức sáng suốt hơn.
Civil
Là một thị trường phân cấp tự mô tả dành cho hệ thống báo chí bền vững, Civil ra đời nhằm giải quyết vấn đề “tin tức” bằng cách giải quyết những thiếu sót của nền kinh tế truyền thông định hướng quảng cáo. Nó sẽ hoạt động như một nền tảng quản lý các tổ chức truyền thông độc lập, gọi là newsroom (phòng tin tức) ràng buộc bởi quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Civil sẽ hoạt động trên blockchain Ethereum. Mặc dù mọi người đều sẽ có quyền truy cập vào nội dung được tạo ra bởi các newsroom trên Civil, mô hình quản trị phân quyền của nền tảng được tổ chức xung quanh cộng đồng các chủ sở hữu token CVL.
Cơ chế chủ yếu nhằm đảm bảo rằng giới nhà báo tuân theo quy tắc đạo đức chính là đăng ký token tổng lọc hoặc whitelist. Mô hình này kết hợp ba loại tác nhân: 1) các newsroom với mục tiêu được đưa vào whitelist và đặt token cùng với đơn đăng ký; 2) người tiêu dùng, tức những người quan tâm đến whitelist chất lượng cao của newsroom đáng tin cậy trong tầm tay; và 3) bộ phận tổng lọc giữ giá token cao bằng cách duy trì whitelist đáng tin cậy được người dùng yêu cầu. Trò chơi bắt đầu khi có ứng viên đặt cọc token để hỗ trợ đơn đăng ký của họ, số token này họ được giữ lại nếu được kê vào whitelist thành công. Lựa chọn khác là những người giữ token thử thách người nộp đơn và cuối cùng từ chối qua bỏ phiếu, tại đây bộ phận tổng lọc tự chia số token đặt cọc.
Mặc dù thoạt nhìn thì người tổng lọc có thể từ chối tất cả đơn đăng ký và giữ tất cả khoản đặt cọc cho riêng mình, về mặt chiến lược họ được khuyến khích chọn lọc danh sách thật kỹ lưỡng để duy trì giá trị cổ phần của họ. Nhóm sáng lập đứng sau hệ thống này hy vọng rằng qua nhiều lần thực hiện, trò chơi sẽ tạo ra kết quả tối ưu cho cả độc giả và chủ token, trong khi vẫn cho phép newsroom truy cập nền tảng nếu nội dung của họ đáp ứng các tiêu chuẩn cộng đồng.
Cơ chế tương tự sẽ được triển khai để đưa các nhà phát triển bên thứ ba hoạt động trên nền tảng vào whitelist, cũng như thách thức nội dung có thể gây tranh cãi một khi xuất bản. Do đó, việc quản trị cộng đồng đòi hỏi phải giám sát nhà sản xuất nội dung và người sáng tạo ra bất cứ công cụ hoặc ứng dụng bổ sung nào, cũng như đảm bảo chất lượng các mẩu tin cụ thể. Không cần phải nói, nền kinh tế tiền mật mã của nền tảng này sẽ hợp lý hoá quá trình thưởng công trực tiếp cho newsroom từ chính độc giả bằng phương thức thanh toán một lần hoặc định kỳ.
Decentralized News Network (DNN)
Sứ mệnh của DNN là cung cấp cơ sở hạ tầng cho tin tức chính trị thực tế, loại tin tức không thể thao túng, xâm nhập hoặc gỡ bỏ. Tham vọng của nhóm sáng lập dự án là đưa nó trở thành lựa chọn thay thế mang tính dân chủ đối với phương tiện truyền thông chính thống, vì họ cho rằng chúng phiền toái do clickbait, tầm ảnh hưởng bóp méo của các chương trình nghị sự doanh nghiệp, tin tức giả mạo và “bong bóng lọc”. Tương tự như Civil, trách nhiệm đảm bảo tính thống nhất của nội dung với các tiêu chuẩn cộng đồng thuộc về chính các thành viên trong cộng đồng, tuy nhiên cơ chế này hơi khác biệt một chút. Trong khi mô hình của Civil dựa vào những phòng tin tức đáng tin cậy trong whitelist còn sót lại trong phạm vi biên tập nhất định khi phê duyệt; trên nền tảng DNN, cộng đồng sẽ đánh giá từng câu chuyện trước khi lan truyền.
Có bốn loại vai trò cộng đồng trong hệ sinh thái DNN: tác giả, người đánh giá, người đọc và nhà xuất bản. Vì không có phòng tin tức tổ chức chính thức, mọi người đều có thể thử vai trò tác giả và xuất bản tin tức. Nhưng trước khi ghi lại câu chuyện vào blockchain để mọi người xem, một hội đồng gồm 7 người đánh giá sẽ bỏ phiếu quyết định nó có phù hợp với nguyên tắc nội dung của cộng đồng hay không. Cùng với việc gửi câu chuyện để xem xét thì nhà văn phải trả một khoản phí bằng token DNN; người đánh giá cũng sẽ đặt giá của họ. Sau kết quả bầu chọn, bài viết sẽ được chấp thuận hoặc bị từ chối, và bộ phận đánh giá đã bỏ phiếu trùng với đa số sẽ nhận thưởng từ phí tác giả nộp, trong khi những ai bỏ phiếu bầu ngược lại thì bị mất cược. Khi bài viết xuất hiện trên trang tin, người đọc có thể upvote (đồng tình) và “boa” bài viết, lúc này cả tác giả và người đánh giá đa số nhận được thưởng công. Kiểu kiến trúc trò chơi đấu thầu này tối đa hóa lợi ích cộng đồng khi tất cả bên cá nhân tham gia đều hành động ích kỷ cho bản thân.
Một trong những mối lo ngại chính của nhóm sáng lập DNN là khả năng sống sót của nền tảng khi đối mặt với các nhân tố độc hại cố gắng áp đảo hoặc hạ gục mạng lưới. Vai trò cộng đồng thứ tư – nhà xuất bản được dành riêng cho các máy tính lưu trữ phần mềm của mạng theo cách phi tập trung.
Media Sifter
Media Sifter mong muốn cung cấp môi trường tiêu thụ tin tức, nơi nền kinh tế chú ý được thay thế bằng “nền kinh tế bằng chứng” theo cách gọi của nhóm sáng lập. Không giống như Civil và DNN, điểm tập trung chính của Media Sifter không nằm ở sản xuất tin tức gốc mà là công đoạn xác nhận và điều tra cộng đồng của nội dung bên ngoài. Mô hình này gồm hai yếu tố chính: bộ phận tập hợp tin tức và hệ thống khích lệ dựa trên blockchain, xây dựng trên giao thức SIFT cho phép xác thực hợp tác và kiểm tra thực tế.
Bộ phận tổng hợp trích xuất các tin bài từ khắp nơi trên mạng, hiển thị chúng đến người dùng theo vài cách phân loại: theo chủ đề, quan điểm hoặc vị trí địa lý. Khi người đọc tương tác với nội dung, họ có thể mở “tiền thưởng bằng chứng” bằng token SFT trên bất kỳ tuyên bố được tìm thấy trong văn bản, kêu gọi các thành viên khác trong cộng đồng điều tra. Những người quyết định mang bằng chứng đến những tuyên bố nổi bật gọi là điều tra viên. Sau khi thực hiện nghiên cứu về chủ đề của tuyên bố, họ xác nhận hoặc vô hiệu hóa nhận định đó. Quyết định này sau đó đưa đến một hội đồng gồm những người đánh giá được chọn ngẫu nhiên, họ đánh giá chất lượng bằng chứng của điều tra viên và quyết định có chấp thuận hay không. Quyết định này đòi hỏi sự đồng thuận giữa những người đánh giá. Sau khi xác minh kiểm tra thực tế, tất cả bên liên quan sẽ nhận một phần tiền thưởng, cũng như mức độ tín nhiệm (CRD) trả cho đánh giá cá nhân của họ. Nền kinh tế phức tạp của nền tảng kích hoạt các hình thức thưởng công khác nhau dành cho công việc điều tra thành công, bao gồm tiền bản quyền và đăng ký chuyên biệt.
PUBLIQ
Mặc dù có nhiều điểm tương đồng với các nền tảng ‘hệ thống sinh thái’ như Civil và DNN, PUBLIQ vẫn sở hữu một số tính năng đặc thù. Ba trụ cột kiến trúc của nó là tầng chia sẻ nội dung, tầng giao dịch và hệ thống danh tiếng. Danh tiếng đóng vai trò cơ chế khuyến khích chính dành cho nhà sản xuất nội dung. PUBLIQ sẽ hoạt động trên blockchain của riêng mình với thuật toán đồng thuận Bằng chứng cổ phần (PoS) sửa đổi. “Thợ mỏ”, những người đạt trạng thái node bằng cách đảm bảo an toàn ‘token đào’ đặc biệt sẽ hoàn tất block mới sau mỗi 30 giây hoặc 2000 hoạt động.
Không giống như những nền tảng khác, PUBLIQ dành vị trí cho các nhà quảng cáo trong hệ sinh thái. Quảng cáo sẽ đính kèm với tất cả nội dung miễn phí. Theo whitepaper của dự án, nhà quảng cáo sẽ có quyền truy cập vào API cũng như một số thuật toán mục tiêu. Trợ lý AI với chức năng chính là giới thiệu bài viết cho độc giả và hiển thị chúng với đầy đủ ý kiến cũng sẽ giúp nhà quảng cáo để nhắm mục tiêu thông điệp tốt hơn. Người đọc có thể chọn giữa đăng ký trả phí và nội dung miễn phí có chứa quảng cáo. Sự khác biệt với Facebook nằm ở 100% doanh thu quảng cáo được phân phối giữa các tác giả và các kênh.
Ngoài ra, cấu trúc trao đổi kinh tế có vẻ quen thuộc. Tác giả đăng các bài viết cùng với cổ phần token, còn người đọc có thể phản ứng bằng nhấn ‘thích’, ‘chia sẻ’ hoặc ‘gắn cờ’. Dựa trên phản hồi của độc giả, tác giả nhận tiền thưởng cũng như điểm danh tiếng. Hội đồng 40 tác giả xếp hạng cao nhất chịu trách nhiệm đánh giá nội dung được gắn lượng cờ nhất định. Các quyết định quan trọng liên quan đến sự phát triển của dự án sẽ được xác định qua cuộc bỏ phiếu toàn cộng đồng.
Tất cả các nền tảng nói trên đều hiện đang ở giai đoạn thử nghiệm alpha hoặc beta, và vẫn chưa thể nói chính xác liệu mô hình khích lệ kiểu ấy có thực sự hoạt động theo hướng nhà sáng lập thiết kế cho nó hay không. Nó sẽ phụ thuộc nhiều vào số lượng người tìm thấy cảm hứng từ viễn cảnh lý tưởng đằng sau những dự án đầy tham vọng, đủ để gắn kết toàn diện với dự án. Vấn đề cơ bản với mỗi hệ thống dựa trên việc tạo ra giá trị do cộng đồng tác động chính là những giới hạn đối với các nguồn lực, tính gắn kết và lòng nhiệt tình mà các cá nhân sẵn sàng cung cấp. Không phải mọi công việc thực hiện bởi chuyên gia đều có thể crowdsource (cộng đồng chung tay). Câu hỏi đặt ra bây giờ là liệu hệ thống phân quyền và khuyến khích thông minh sẽ biến đổi chủ sở hữu token thành chuyên gia được trả lương hay không.
Mặc dù những nghi ngờ hợp lý về tính bền vững của các mô hình báo chí mới này dấy lên, ví dụ về Wikipedia – cộng đồng sản xuất tri thức phi tập trung lẽ ra không hoạt động xét từ mọi lý do đúng mực về bản chất con người – nhen nhóm vài niềm hy vọng. Bất kể số phận cuối cùng của các dự án cụ thể này ra sao, chắc chắc ngành sản xuất và tiêu thụ tin tức là một ngành công nghiệp khác mà công nghệ blockchain sắp khuấy động. Trong khi đó, khá thú vị khi theo dõi xem những nhân vật tiên phong sẽ khám phá lĩnh vực chưa được khai thác ra sao – hoặc thậm chí tham gia cùng những dự án này.
- Giải pháp cho thảm họa y tế của Trung Quốc có thể chỉ là một Blockchain.
- Blockchain: Đỉnh cao của Công nghệ – Giải pháp thay thế toàn bộ sự quản lý thị trường yếu kém của Chính phủ
