Bài viết này sẽ bàn về vấn đề nan giải cốt lõi khi đối mặt với các mục tiêu tài chính toàn diện của dự án tiền điện tử Libra: sự bất khả thi của quyền riêng tư và KYC (xác minh danh tính khách hàng).
Vì các quy tắc KYC quen thuộc đã đi sâu vào thế giới tiền điện tử. Tất cả các startup cố gắng mở rộng quyền truy cập tài chính toàn diện cho người nghèo đều bị cản trở bởi các yêu cầu xác định và theo dõi những người được phục vụ.
Mâu thuẫn này xuất phát từ các chính sách cứng rắn về Chống rửa tiền và Các quy tắc tài chính chống khủng bố (AML-CFT) được thắt chặt trên toàn thế giới sau vụ tấn công ngày 11/9/2001 và sau đó là sau cuộc khủng hoảng tài chính. Vì hầu như mọi ngân hàng đều cần quyền truy cập vào đô la nên các quy tắc KYC ở mọi nơi có xu hướng tuân theo khung pháp lý được nêu trong Đạo luật Bảo mật Ngân hàng Hoa Kỳ và theo hướng dẫn của Mạng lưới Thực thi Tội phạm Tài chính Hoa Kỳ (FinCEN). Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính liên chính phủ (FATF) đặt ra các tiêu chuẩn quy định, theo đó các quốc gia gây áp lực cho nhau để tuân thủ.
Mạng lưới các quy tắc này cho phép các cơ quan thực thi áp đặt các khoản tiền phạt cứng nhắc, giữ Thanh gươm của Damocles trên đầu các nhân viên ngân hàng, đẩy họ vào các vị trí rủi ro rình rập. Các nhân viên tuân thủ chỉ cần đề cập đến HSBC (bị phạt 1.9 tỷ đô la vì cho phép rửa tiền buôn ma túy ở Mexico) hoặc Standard Chartered (bị phạt 1.1 tỷ đô la vì những sai sót tương tự với Iran) để thuyết phục ông chủ của họ về cách tiếp cận nghiêm ngặt nhằm xác định và định danh khách hàng.
Tuy nhiên, các biện pháp này không có hiệu quả rõ ràng. Văn phòng Liên Hiệp Quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNODC) ước tính 2-5% GDP toàn cầu, hoặc từ 800 tỷ đến 2 nghìn tỷ đô la, vẫn đang được rửa mỗi năm. Con số sẽ cao hơn nếu không có những quy tắc khắc khe này? Có lẽ là vậy. Nhưng chúng tôi không có cách nào để đo lường hiệu quả của những quy định đó.
Tội phạm vẫn có một loạt các cơ chế để di chuyển tiền và tránh bị trừng phạt. Có, một số người sử dụng Bitcoin – đó là lý do tại sao FATF năm nay đưa ra các quy tắc cứng rắn hơn cho “nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo” – nhưng vai trò của tiền điện tử nhỏ hơn rất nhiều so với tiền fiat. Và như được tiết lộ trên tờ Panama Papers năm 2015, tất cả các tổ chức mờ ám tiếp tục giúp các chính trị gia và các nhà tài chính che giấu danh tính, động thái liên quan đến việc di chuyển dòng tiền trái phép.
Nhưng chính những quy tắc này cản trở tài chính toàn diện.
Chẳng hạn, các chính phủ vùng Caribbean phàn nàn nền kinh tế của họ ngày càng ít rủi ro vì quy định chặt chẽ hơn đã thúc đẩy dòng chảy đầu tư vào các đảo.
Hậu quả thậm chí còn nghiêm trọng hơn đối với các nước nghèo, nơi ID do nhà nước lãnh đạo không tồn tại hoặc dễ bị giả mạo. Các ngân hàng nước ngoài cân nhắc rất kỹ trước khi quyết định bắt tay với các đối tác tại các khu vực pháp lý có rủi ro cao được dán nhãn FATF sẽ tạo ra nhiều rào cản cho các doanh nghiệp và cá nhân ở các quốc gia này để có được dịch vụ ngân hàng tại địa phương. Đó là lý do tại sao 2 tỷ người trên toàn thế giới được coi là không có tài khoản ngân hàng.
Tất nhiên, điều này có tác động tiêu cực đến người nghèo, từ đó nuôi dưỡng tội phạm và khủng bố – là những vấn đề mà AML-CFT dự định sẽ chống trả quyết liệt.
Nói về Somalia, là một quốc gia thất bại có các tổ chức thường nằm trong danh sách đen của các ngân hàng lớn nhất thế giới. Người nước ngoài tại Somalia gửi tiền về nhà để nuôi sống các thành viên trong gia đình rất khó khăn và tốn kém. Điều này kéo dài sự nghèo đói, đẩy mọi người vào các hệ thống thanh toán không chính thức và thúc đẩy các điều kiện kinh tế trong đó các tổ chức khủng bố như Al Shabaab có trụ sở ở Somalia phát triển mạnh.
Quả thật là những ảnh hưởng tai hại!
Tiền điện tử có phải là câu trả lời?
Mọi người nên sử dụng Bitcoin, vì nó cho phép thanh toán kỹ thuật số ngang hàng mà không cần qua trung gian của một thực thể được quy định.
Vấn đề nằm ở tiền điện tử on-ramp và off-ramp, nơi chính phủ giám sát dữ dội hơn bao giờ hết. “Quy tắc du lịch mới” của FATF cho biết sàn giao dịch nên được quyền yêu cầu để có được thông tin, không chỉ về khách hàng của họ mà còn về khách hàng của khách hàng, buộc phải chia sẻ thông tin chéo. Điều này cho thấy chỉ một môi trường tồn tại giữa các ví tự giam giữ, là nơi các sàn giao dịch không có KYC. Giây phút một giao dịch chạm vào cấu trúc giam giữ là nền tảng cho hầu hết các sàn giao dịch thì tiền điện tử sẽ phải báo cáo KYC.
Sàn giao dịch phi tập trung (DEX) cung cấp giá cả và dịch vụ phù hợp nhưng không giam giữ coin của khách hàng, có thể là một cách giải quyết vấn đề này. Hướng dẫn của FinCEN gần đây đã loại DEX khỏi định nghĩa của các doanh nghiệp dịch vụ tiền được quy định tại Hoa Kỳ
Tuy nhiên, nhóm vận động tiền điện tử Coin Center đã đưa ra mối lo ngại rằng định nghĩa của FATF về “các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo” là sự tham chiếu mơ hồ đến các tổ chức chuyển tiền quỹ. Sự mơ hồ tạo ra sự không chắc chắn, mà như chúng tôi đã cảnh báo với các nhân viên tuân thủ của ngân hàng rằng đó là chất độc ngọt ngào chứa đầy rủi ro. Nhiều luật sư sẽ khuyên khách hàng DEX áp đặt KYC để đảm bảo an toàn.
Ngoài ra, sau khi LocalBitcoins có trụ sở tại Helsinki công bố các quy tắc KYC mới trong năm nay do luật chống rửa tiền mới của Phần Lan, mọi người đã gặp khó khăn hơn nhiều khi tìm và đồng ý về giá trao đổi tiền điện tử bằng fiat mà không thông qua giám sát chính thức.
Trong mọi trường hợp, thật không thực tế khi nói rằng những người ở các nước đang phát triển sử dụng Bitcoin làm đơn vị tài khoản và phương tiện trao đổi. Có lẽ Libra với cơ chế đi kèm tiền fiat ổn định mới có thể phát triển thành phương tiện thanh toán hàng ngày, nhưng như chúng ta đã nghe David Marcus đối chất trước Quốc hội rằng dự án do công ty hậu thuẫn sẽ yêu cầu KYC.
Điểm mấu chốt: người nghèo cần tiền fiat on-ramp dễ dàng truy cập.
Giám sát tiến bộ công nghệ
Các mục tiêu tài chính toàn diện chống tội phạm khiến các chính phủ phải chịu nhiều chi phí.
Có thể lập luận rằng các chính phủ nên hợp pháp hóa tiền – chống lại tội ác buôn bán ma túy, buôn bán vũ khí, … nhưng coi quyền trao đổi giá trị là quyền của con người. Mặc dù vậy, điều đó sẽ không thể xảy ra trên thực tế.
Vậy, làm thế nào để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này? Câu trả lời có thể nằm ở công nghệ blockchain với khả năng theo dõi hoạt động chuyển tiền giữa các tài khoản giả – mặc dù hiện không được áp dụng.
Trong một thời gian, các trình theo dõi giao dịch như Elliptic và Chainalysis đã giúp các cơ quan thực thi pháp luật theo dõi các khoản thanh toán bằng tiền điện tử đến và từ những kẻ xấu, cung cấp các dịch vụ kiểm toán giám sát AML nghiêm ngặt cho các công ty.
Giờ đây, những ‘lính mới’ như Coral Protocol và CipherTrace đang sử dụng các phân tích mạng công nghệ cao và bảo vệ mật mã để giúp các doanh nghiệp chia sẻ siêu dữ liệu tiền điện tử và gắn cờ hành vi đáng ngờ mà không tiết lộ thông tin nhận dạng cá nhân. Những điều này có thể giúp các công ty dễ dàng tuân thủ quy tắc của FATF và thường tạo ra bảng phân tích rủi ro hệ thống, tinh vi hơn.
Ngoài các quy tắc KYC, giá trị thực của nền kinh tế tiền điện tử cũng ngày càng bị chi phối bởi các “bot”.
Tuy nhiên, vẫn không có cách nào khác. Tại các on- và off-ramp, khách hàng phải được ID hóa. Và, theo lệnh của cơ quan thực thi pháp luật được trang bị công cụ theo dõi tinh vi, một công ty phải mở hộp đen và giao nộp thông tin cá nhân của khách hàng cho chính quyền.
Một tư duy mới
Tuy nhiên, điều gì sẽ xảy ra nếu các chính phủ thừa nhận cả hai đều không thể và không cần thiết để xác định danh tính những người nghèo ở on- và off-ramp? Điều gì sẽ xảy ra nếu họ chấp nhận một mô hình AML coi các điểm cuối là các nút không xác định và chủ động quản lý truy cập vào các mạng thông qua hành vi không nhận dạng dựa trên các công cụ phân tích mới này?
Ở đây, nghiên cứu không ngừng nghỉ về học máy và điện toán hiệu năng cao của MIT-IBM Watson AI Lab phối hợp với Elliptic có thể là một chất xúc tác. Theo mô tả của nhà nghiên cứu Mark Weber, nhóm nghiên cứu sử dụng cách tiếp cận được gọi là mạng tích chập đồ thị để tạo ra dòng tiền nâng cao giải quyết các thách thức đặt ra bởi các “kế hoạch phân tầng và che giấu phức tạp được sử dụng bởi các mạng tội phạm tinh vi”.
Bằng cách lập bản đồ một lượng lớn các giao dịch Bitcoin, các nhà nghiên cứu đã phân tách các mô hình phân biệt hành vi bất hợp pháp và hành vi hợp pháp. Trong một bài viết sắp tới, họ xem công việc đó như là một đóng góp cho các mục tiêu tài chính toàn diện.
Một ngày nào đó, các doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ như vậy để kiểm soát các điểm truy cập vào mạng tiền điện tử mà không áp dụng KYC truyền thống, đảm bảo rằng những người tốt có được dịch vụ tài chính và kẻ xấu thì không, ngay cả khi được cung cấp ID chính thức.
Cơ quan quản lý sẽ làm điều đó? Có vẻ như là không, theo tình hình hiện tại. Quy định được sử dụng để nhận dạng và bắt tội phạm, không phải là cách để kiểm soát truy cập mỗi giây. Dù cho thế nào đi nữa, xu hướng quy định đã hướng tới sự phụ thuộc lớn hơn vào ID nhà nước và các tổ chức tài chính cần đối xử thận trọng hơn với những người nghèo có nguy cơ cao.
Chuyên gia về quy định tiền điện tử Juan Llanos phàn nàn rằng các cơ quan quản lý “không thể mở cửa cho sự đổi mới. Nếu ID chính phủ là tiêu chuẩn thì chúng ta sẽ gặp những vấn đề này. Bất cứ điều ẩn danh gì cũng gây tranh cãi và không được phép. Thật đáng tiếc”.
Tuy nhiên, vòng thảo luận mới nhất của FATF cho thấy các nhà cải tiến sẵn sàng khám phá tiềm năng “nhận dạng kỹ thuật số do chính phủ hoặc khu vực tư nhân cung cấp”.
Kết hợp dòng “lĩnh vực tư nhân” với một tài liệu tham khảo ngắn gọn trong white paper của Libra để “nhận dạng kỹ thuật số di động” là một giải pháp tài chính, và ít nhất người ta có thể tưởng tượng các công ty tài chính và công nghệ như các thành viên của Hiệp hội Libra đã lên ý tưởng về giải pháp trực tiếp cho người nghèo không còn phụ thuộc vào khái niệm ID của nhà nước lỗi thời.
Cách tiếp cận này không lấy được cảm tình từ nhiều người ủng hộ quyền riêng tư, là những người coi quyền trao đổi là quyền của con người.
Nhưng như một giải pháp thực dụng, nó có lẽ là niềm hy vọng tốt nhất cho thế giới gồm 2 tỷ người không có tài khoản ngân hàng.
- Nghị sĩ quốc hội Anh muốn thăm dò Libra – cánh cửa dẫn đến các vụ lừa đảo
- Nghiên cứu: Bitcoin Darknet chi ít hơn 800 lần so với tổng số rửa tiền fiat
Minh Anh
Tạp chí Bitcoin | Coindesk
