Đây là phần thứ ba của bitcoiner Giacomo Zucco’s series “Khám phá Bitcoin: Tổng quan ngắn gọn từ Caveman đến Lightning Network”. Tìm hiểu thêm về phần giới thiệu, khám phá bitcoin phần 1: Thời gian và phần 2: Con người.
Trong phần này chúng tôi sẽ khám phá ra các khái niệm về sự khan hiếm, khả năng thanh toán bằng tiền mặt (thanh khoản) và “sức bền” xã hội từ các chiến lược trao đổi tài sản, chuyên môn hoá sản xuất và tập trung vào các mặt hàng hoá có “độ bền” vật lý tốt, “sự mở rộng” và “đen tối” đã có trước đó.
Từ trao đổi hàng hoá… đến tối đa hoá thanh khoản…
Bước thứ ba này đồng hành cùng với “kế hoạch A” của chúng ta sẽ tập trung vào chủ đề của sự khan hiếm và trả lời cho câu hỏi “Cái gì?”.
Trong phần 2, nhờ việc phát minh và thực hiện phổ biến quá trình trao đổi cùng với chuyên môn hoá đã cho phép mức độ hợp tác và làm giàu chưa từng xuất hiện trước đây.
Làm tốt lắm!
Tuy nhiên vẫn tồn tại một vấn đề ở đây. Trong bối cảnh trao đổi là những gì bạn và những người cùng hang động đang thực hiện, tiện ích tăng lên với số lượng người trao đổi, nhưng phải có sự va chạm để phù hợp cho các yếu tố cung cầu của hàng hoá so với bất kỳ tăng trưởng nào khác, vì số lượng của tất cả các sự phối hợp có thể sẽ tăng lên nhanh chóng.
Vấn đề này có đến hai mặt: một mối quan ngại là làm thế nào để tính toán, giao tiếp và theo dõi tất cả các kết hợp của các cặp giao dịch (mỗi người thượng cổ phải khai ra trị giá những thứ anh ta có để trao đổi và nhận một thứ khác). Các mối quan tâm khác liên quan đến tính thanh khoản trong các cặp khác nhau (trong nhiều trường hợp, việc trao đổi đơn giản không thể xảy ra, bởi vì điều mà các nhà kinh tế gọi là “không có sự trùng hợp mong muốn” (non-coincidence of wants): Alice có thứ gì đó mà Bob khao khát có được (nhưng không phải theo cách khác, hoặc ít nhất là không phải lúc đó). Vấn đề trước có thể được giảm nhẹ bằng những tiến bộ trong công nghệ thông tin (như phát minh bằng văn bản để theo dõi các kết hợp khác nhau), trong khi vấn đề sau có thể được làm diệu bớt bằng cách trì hoãn việc giao một trong hai hàng hóa trao đổi (cơ bản là phát minh tín dụng rất hữu ích khi các mong muốn không trùng khớp nếu được xem xét trong thời gian thực, nhưng thay vào đó sẽ trùng khớp trong các khung thời gian khác nhau). Nhưng vấn đề vẫn tồn tại làm chậm quá trình chuyên môn hóa.
… đến sự hội tụ
Để thương mại được duy trì và ngày càng phát triển, nền kinh tế trong hang động nhỏ bé của bạn phải hội tụ một số loại hàng hoá cụ thể, ấy là loại có sự kết hợp bậc nhất của các thuộc tính tiền tệ luôn đại diện cho một khía canh của mọi trao đổi để đơn giản hoá tính toán và là cầu nối thanh khoản mới mọi chi tiết cụ thể của các loại mặt hàng hoá khác. Cách thực hành này được gọi là trao đổi gián tiếp: Alice giao dịch những gì cô ấy cung cấp cho ”cầu nối hàng hoá”( bridge-good), mà sau này cô ấy sẽ đổi lại những thứ gì đó cô ấy muốn.
Một tin tốt lành dành cho bạn là không cần thiết phải cố gắng thuyết phục từng người bạn trong hang. Việc chuyển đổi này xảy ra một cách tự nhiên do cái gọi là “hiệu ứng mạng lưới” (network effects): Giá trị của mạng lưới tăng nhiều hơn tuyến tính với số lượng người tham gia tạo ra một loại hiệu ứng hố đen hấp dẫn. Các mặt hàng có độ bền, quy mô và đen tối sẽ có sức cạnh tranh, và hàng hóa đầu tiên đạt được điểm tới hạn sẽ bắt đầu nuốt chửng những thứ khác khi có liên quan đến việc sử dụng tiền tệ.
Các quý bà và quý ông thượng cổ (cave-lady và cave-gentlemen) là mở đầu cho sự xuất hiện của tiền tệ và nó phục vụ ba chức năng. Đầu tiên là “kho lưu trữ giá trị” mà thực chất đã được phục vụ bởi các mặt hàng hóa lưu trữ của chúng tôi trong bối cảnh các nền kinh tế trao đổi trước hội tụ. Các chức năng khác là “đơn vị tài khoản” và “trung gian trao đổi” ,đó là câu trả lời cho các vấn đề về giá cả và thanh khoản.
Đây là bước tiến quan trọng trong quá trình tiến hoá của loài người. Với sự thịnh vượng mà các nền kinh tế dựa trên sự xuất hiện của tiền mang lại cho bạn so với các nền kinh tế dựa trên việc trao đổi hàng hoá, bạn hoàn toàn có thể thoát khỏi những hang động hôi hám đó và tận hưởng những ngôi nhà bằng đá hoặc là lâu đài.
Làm cách nào để kiếm được tiền
Vì thế, bạn vừa bước vào thế giới kỳ diệu của cái gọi là “tiền hàng hóa”. Ví dụ điển hình như là vỏ sò, hạt cườm, gia vị, xương sóc, răng cá heo, trà, muối (từ “tiền lương” xuất phát từ đó) và cừu (từ “tiền phạt” xuất hiện từ đấy).
Nhưng bây giờ bạn lại phải đối mặt với một thách thức khác. Một lần nữa liên quan đến vấn đề “khả năng sử dụng theo thời gian” (do vậy trở về với câu hỏi “Khi nào?”)
Hãy tưởng tượng bạn đã có thể thuyết phục bộ lạc của bạn sử dụng cá hun khói làm tiền. Điều này tạo ra nhiều nhu cầu hơn so với nhu cầu tiêu thụ thực phẩm một mình: Mọi người không chỉ muốn ăn nó, mà giờ họ còn muốn sử dụng nó như tiền. Số tiền đó được gọi là “tiền thưởng”. Điều này khuyến khích bạn tái cấu trúc doanh nghiệp của mình để sản xuất nhiều hơn, sau đó bạn có thể tăng nguồn cung cá hun khói toàn cầu. Và giá là kết quả của cung và cầu: Nếu cái sau tiếp tục tăng, trong khi cái trước không có giá thì giá sẽ bắt đầu giảm.
Vì vậy, ngay cả khi cá hun khói vẫn giữ được lâu như trước đây theo phương diện vật lý, nó vẫn hoạt động kém như cái cách lưu trữ giá trị theo thời gian. Chức năng giá cả ảnh hưởng mạnh mẽ đến xã hội: Trong bối cảnh tiêu dùng đơn độc, hàng hóa vẫn sẽ duy trì khả năng cung cấp tiện ích theo thời gian, nhưng trong bối cảnh tiên tiến hơn của nền kinh tế tiền tệ, khả năng đó thực sự giảm xuống. Và một kho lưu trữ giá trị tệ hại không thể là một phương tiện trao đổi tốt, vì không ai muốn mất giá trị lưu trữ chỉ để trao đổi gián tiếp.
Đấy không chỉ nói riêng gì cá hun khói mà phổ biến với mọi loại hàng hoá. Càng nhiều thứ mặt hàng được sử dụng để làm tiền càng thú vị hơn đối với các nhà sản xuất tiêu biểu để tăng nguồn cung nhằm thu lợi nhuận. Nguồn cung càng tăng, càng ít có thể sử dụng tốt như tiền. Chu trình này không phải là một vòng phản hồi tiêu cực trơn tru và dần dần có xu hướng cân bằng theo thời gian. Những thay đổi trong cơ cấu sản xuất để tăng nguồn cung cần một thời gian để thực hiện và không dễ dàng hoàn tác sau khi giá trị giảm. Kết quả điển hình là hơn cả sự “bùng nổ và phá sản”.
Có rất nhiều ví dụ lịch sử về cái “bẫy tiền” này thường bao gồm những kết quả tai hại. Đây là điển hình của hàng hóa có tỷ lệ “lưu lượng cổ phiếu” thấp, trong đó tỷ lệ phần trăm thay đổi trong dòng chảy (lượng hàng hóa được sản xuất hoặc chiết xuất trong một đơn vị thời gian) tương đối lớn, do đó gây rối đối với chứng khoán (số lượng đã lưu hành trong nền kinh tế).
“Sức bền” xã hội
Bạn sớm nhận ra rằng vỏ sò bị mắc kẹt trong lưới đánh cá của bạn, thứ mà bạn đã sử dụng để thu lượm có thể cung cấp một khoản tiền lớn hơn so với cá hun khói. Và rằng những quặng vàng tưởng chừng như “vô dụng” mà bạn đã sử dụng để thu lượm bên cạnh vỏ sò thậm chí còn có giá trị hơn.
Trên thực tế, bạn có thể muốn sử dụng cả vàng lẫn bạc. Lý do là chúng hoạt động tốt hơn trên các phương diện khác nhau: Trong khi vàng có tính di động cao hơn, bạc lại có tính phân chia nhiều hơn.
Thật vậy, hàng hóa có giá trị tiêu dùng cao hơn “tiền thưởng” .Vì được tiêu thụ, cổ phiếu của họ có xu hướng giảm dần, làm giảm tỷ lệ lưu lượng chứng khoán.
Các thuật ngữ khác nhau được sử dụng để chỉ chỉ các thuộc tính của nguồn cung có xu hướng khó thích nghi với sự gia tăng của nhu cầu. Nhiều nguofn khác nhau gọi là “soundess”, “unforgeable costliness” hoặc là “unforgeability.”
Đây là sự trở lại của câu hỏi “Khi nào?” để hoàn thành phân tích của chúng tôi về mối quan hệ giữa thời gian và giá trị. Mức độ bền vững của tiền tệ hàng hoá càng cao, càng nhiều khả năng chống lại giá trị thoả hiệp của nó.
Câu hỏi về sức ảnh hưởng bền vững đến quá trình hội tụ tiền tệ: Bất kỳ hàng hóa tiền tệ nào được cung cấp với giá rẻ và dễ dàng gia tăng sẽ nhanh chóng phá hủy sự giàu có của những người sử dụng nó như một kho lưu trữ giá trị. Để một hàng hoá đóng vai trò chi phối tiền tệ trong một nền kinh tế, nó phải thể hiện sức bền vượt trội so với hàng hóa tiền tệ cạnh tranh.
Khi thảo luận về sức bền, các cân nhắc kinh tế thuần túy chồng chéo với những hệ tư tưởng, chính trị và đạo đức, giống như đối với thuật ngữ “đen tối”. Như đã đề cập trong Phần 1, chúng chủ yếu liên quan đến khái niệm ưu tiên thời gian, một chủ đề với sự phân nhánh sâu sắc trong xã hội học, nhưng chúng cũng liên quan đến vấn đề lạm phát như thể là một cách để chuyển sự giàu có cũng như vấn đề thao túng lãi suất như một nguyên nhân của cuộc khủng hoảng tài chính.
Cho đến nay, bạn đã học được:
- Cách để tư vấn cho các đối tác thương mại của bạn hội tụ một hàng hóa đơn lẻ để tối đa hóa thanh khoản
- Cách để lựa chọn hàng hoá có sự kết hợp tốt hơn giữa “độ bền” vật lý, “mở rộng” và “đen tối”
- Cách để xem xét khía cạnh xã hội, nguồn cung liên quan đến khía cạnh “sức bền” cùng với khía cạnh vật lý.
Nói một cách dễ hiểu, bạn cơ bản đã phát hiện ra tiền. Nhưng bạn có thể làm cho nó tốt hơn? Đây là điều bạn sẽ khám phá trong Khám phá Bitcoin Phần 4: Chiều hướng sai (Cần kế hoạch mới).
- Định giá Bitcoin cho biết điều gì về bản chất biến động?
- Kỷ lục giao dịch Bitcoin tại Venezuela khi ngân hàng lớn ra mắt dịch vụ ví Petro
Trinh Nguyễn
Tạp chí Bitcoin | Bitcoinmagazine
