Từng có giả định rằng toàn bộ thị trường NFT là lừa đảo và chỉ bao gồm các wash trader. Chúng ta thường thấy giới truyền thông điên cuồng giật tít đề tài này. Vậy wash trade là gì và nó có ảnh hưởng như thế nào đến hệ sinh thái NFT, hãy cùng Tạp Chí Bitcoin tìm hiểu qua bài viết sau đây.
Wash trading là hành động của một trader mua và bán cùng một tài sản nhiều lần để thao túng khối lượng giao dịch và/hoặc giá của chúng. Các bên liên quan có thể bao gồm một thực thể duy nhất hoặc sự thông đồng từ nhiều thực thể.
Wash trading được xem là hành vi bất hợp pháp trong thị trường vốn truyền thống, vì mục đích thường là đánh lừa những người mua/bán khác rằng tài sản đáng giá hơn nhiều so với thực tế và có một thị trường thanh khoản giả cho tài sản đó.
Tuy nhiên, tiền điện tử, cụ thể là NFT, không có các quy định nghiêm ngặt và wash trading đôi khi có thể tràn lan.
Thao túng thanh khoản/giá thông qua wash trading
Trên thị trường NFT, nơi mà các bộ sưu tập có thể tồn tại và biến mất trong khoảnh khắc ngắn ngủi, những nhà sáng lập sẽ làm bất cứ điều gì có thể để thu hút sự chú ý và tạo động lực.
Cách dễ nhất để thu hút sự chú ý là xuất hiện trên “trang bìa” của thị trường NFT. OpenSea, LookRare, Magic Eden,… đều có trang đích giới thiệu các bộ sưu tập thịnh hành.
Nguồn: OpenSea
Mặc dù không có thị trường nào rõ ràng về cách thức hoạt động của các thuật toán xu hướng, nhưng khối lượng giao dịch là một yếu tố quan trọng để đưa các Bộ sưu tập vào danh sách Xu hướng thịnh hành (Trending). Điều này tạo ra động lực cho những người sáng lập bộ sưu tập NFT tiến hành wash trading để tăng số lượng giao dịch của họ, do đó tăng cơ hội bộ sưu tập lên top Trending.
Wash trade cũng tạo ra thanh khoản giả, cùng niềm tin rằng có nhu cầu và sự cường điệu xung quanh dự án NFT. Chắc chắn, điều này sẽ lôi kéo những người dùng cả tin mua NFT với giá tăng cao.
Chẳng hạn như PixBattle #1, dự án tuyên bố là game pixel đầu tiên trên Solana, đã sử dụng phương pháp giao dịch này.
Nguồn: Magic Eden
Từ ảnh chụp màn hình ở trên, người dùng nhận thấy rằng chỉ có 1 NFT duy nhất đã được giao dịch lặp đi lặp lại giữa hai địa chỉ trong một ngày. Không có lý do gì để điều này xảy ra ngoài việc làm sai lệch khối lượng giao dịch và lợi nhuận. Trader cũng không bận tâm đến việc cố gắng che giấu dấu vết của họ bằng cách liên tục sử dụng hai địa chỉ giống nhau. Ngoài ra, việc sử dụng NFT với ID số 1 (nơi nó được đúc đầu tiên) cho thấy trader này có thể là nhà sáng lập bộ sưu tập.
Nguồn: Magic Eden
Nếu nhìn vào biểu đồ trên Magic Eden, chúng ta có thể thấy một số người dùng đã sập bẫy khi mua NFT với giá cao trước khi thanh khoản cạn kiệt và giá trị của bộ sưu tập về 0.
Cách xác định wash trade
Mặc dù gần như không thể xác định tất cả các bộ sưu tập thực hiện wash trade vì nó liên quan đến việc lọc một tập dữ liệu lớn. Tuy nhiên, dựa trên các yếu tố định tính, đây là một số dấu hiệu phổ biến cần chú ý:
- Bộ sưu tập giao dịch ở mức giá cố định (tức là không có giao dịch mua ngoại lệ nào có giá chênh quá lớn).
- Bộ sưu tập có khối lượng giao dịch cao/đang thịnh hành nhưng khả năng hiển thị thấp/số liệu truyền thông xã hội kém (chẳng hạn số lượng người theo dõi trên Twitter thấp).
- Một NFT được mua nhiều hơn số lần bình thường trong một ngày (Footprint Analytics ước tính con số này nhiều hơn 3 lần).
- Một NFT đã được mua lặp đi lặp lại bởi cùng một địa chỉ người mua trong một khoảng thời gian ngắn.
Wash trade để thu lỗ thuế
Một lý do khác để tiến hành wash trade là để thu lỗ thuế. Một số khu vực tài phán như Hoa Kỳ và Châu Âu coi NFT là tài sản đầu tư và áp dụng một số hình thức thuế lãi về vốn. Điều này có nghĩa là trader phải trả thuế cho lợi nhuận thu được, nhưng thông thường họ cũng có thể tiến hành bù lỗ đầu tư trong lần tính thuế cuối cùng. Tuy nhiên, điều này chỉ áp dụng khi nhà đầu tư đã ghi nhận lãi và lỗ của họ, tức là cần phải bán tài sản của mình.
Trong những trường hợp này, nhà đầu tư được khuyến khích bán NFT của họ với giá lỗ để bù đắp lợi nhuận mà họ có thể đã kiếm được từ các tài sản đầu tư khác. Về mặt kỹ thuật, thu lỗ thuế không phải là hiếm và cũng không phải là một hiện tượng bất hợp pháp. Tuy nhiên, do NFT có thể được wash trade dễ dàng, do đó hành vi này có thể được sử dụng rộng rãi với mục đích giảm thuế.
Thật dễ dàng để bán NFT cho một ví khác mà người dùng thực sự kiểm soát ‘mức lỗ’ trên thị trường NFT. Chẳng hạn, nhà đầu tư có thể đặt mức giá danh nghĩa là 1 USDC, cho phép người dùng thu được khoản lỗ thuế trong khi sở hữu tài sản được cho là ‘đã thanh lý’. Việc thiếu sự giám sát theo quy định đối với thị trường NFT và khó khăn trong việc chứng minh gian lận thuế đã khiến nhiều người dùng kỹ thuật này.
Nếu nhìn vào Top 10 Bộ sưu tập trên Ethereum, chúng ta có thể thấy rằng có những tác nhân trong không gian đã tận dụng điều này. Dưới đây là biểu đồ các giao dịch dựa trên doanh số bán dưới 90% giá sàn.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Nhìn vào biểu đồ trên, doanh số hàng tháng cao nhất xảy ra vào tháng 12/2021, tiếp theo là tháng 1/2022. Thật trùng hợp, đây là thời điểm kết thúc kỳ báo cáo thuế tại nhiều khu vực pháp lý. Do đó, có thể kết luận rằng, hầu hết (không phải tất cả) các giao dịch này liên quan đến một số ý định thu lỗ thuế, khi chủ sở hữu tài sản chuẩn bị khai thuế.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Trong 10 bộ sưu tập ETH hàng đầu, ba bộ sưu tập được yêu thích nhất để tiến hành thu lỗ thuế là MAYC (117), Cool Cats (74) và CloneX (61). Hơn nữa, wash trader thuộc danh mục này dường như bán ở mức giá cực thấp, tức là dưới 0,5 ETH và gần bằng 0 nhất, khiến họ khó có thể bị chú ý bởi những người quan sát on-chain.
Tuy nhiên, điều đáng nói là có thể có những lý do khác cho việc bán hàng giá rẻ này, chẳng hạn như niêm yết nhầm giá hoặc cố tình bán cho ai đó với giá chiết khấu.
Wash trading lấy phần thưởng token
LookRare và X2Y2 là những thị trường NFT nổi tiếng nhất với token của riêng họ. Hiện tại, token được phân phối cho các trader có khối lượng giao dịch lớn trên nền tảng tương ứng. Các wash trader tận dụng công thức này và tối đa hóa phần thưởng của họ bằng cách tạo ra khối lượng giao dịch cực lớn hàng ngày thông qua giao dịch qua lại giữa các ví mà họ sở hữu. Để xác định các loại giao dịch này, chúng ta cần lọc các giao dịch trên cả LookRare và X2Y2 theo công thức sau:
- Các giao dịch NFT được định giá quá cao (Gấp 10 lần giá trung bình của OpenSea)
- Bộ sưu tập với 0% tiền bản quyền (ngoại trừ CryptoPunks và ENS)
- Một NFT được mua nhiều hơn số lần bình thường trong một ngày (hơn 3 lần)
- Một NFT đã được mua lặp đi lặp lại bởi cùng một địa chỉ người mua trong một khoảng thời gian ngắn (khoảng 120 phút)
Áp dụng các bộ lọc này, có vẻ như hơn 80% khối lượng giao dịch cho hai thị trường này là các giao dịch wash trade kể từ khi ra mắt:
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
LooksRare có khối lượng wash trade cao hơn vì phần thưởng của nó sinh lợi hơn. Theo tính toán tổng giá trị của phần thưởng phân phối dựa trên giá đóng cửa hàng ngày của mỗi token kể từ khi ra mắt, dưới đây là kết quả tính đến ngày 22/11/2022.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Sau đây là bảng trích xuất các số liệu và mức trung bình trong khung thời gian hàng ngày.
Theo dữ liệu trên, phần thưởng giao dịch trên LooksRare cao gấp 21 lần so với X2Y2. Tuy nhiên, con số này có thể gây hiểu nhầm vì LooksRare ra mắt khoảng 3 tháng trước X2Y2, khi thị trường vẫn còn sôi động và giá LOOKS (token của LooksRare) cao hơn nhiều.
Sau khi sự cường điệu ban đầu lắng xuống và thị trường gấu bắt đầu hoạt động, phần thưởng giao dịch đã quay trở lại mức đồng đều hơn. Mặc dù vậy, phần thưởng trên LookRare trong ba tháng qua vẫn gấp đôi so với X2Y2.
Tuy nhiên, đây chỉ là những giả định chung, vì phần thưởng phụ thuộc nhiều vào tỷ lệ phần trăm khối lượng giao dịch hàng ngày tương ứng của nền tảng. X2Y2 có thể có phần thưởng cao hơn cho một ngày nếu tổng khối lượng bán hàng thấp hơn (do đó mang lại cho người bán % phần thưởng token cao hơn) hoặc nếu giá của token cao hơn.
Mặc dù LooksRare có phần thưởng phân phối trung bình cao hơn nhưng X2Y2 lại có nhiều khối lượng giao dịch tự nhiên hơn. Kể từ tháng 6/2022, X2Y2 đã liên tục vượt trội so với LooksRare về khối lượng giao dịch hàng tháng (không tính đến khối lượng wash trade).
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Điều này có thể là do hiệu quả chi phí. X2Y2 tính phí thị trường 0,5% và họ cung cấp tiền bản quyền tùy chọn (mặc dù tính năng này đã bị xoá kể từ ngày 18/11/2022), trong khi LooksRare có phí giao dịch cao hơn (2%).
Tuy nhiên, ngay cả khi LooksRare có phí giao dịch cao hơn, thì việc triển khai giao dịch trên nền tảng này lại rẻ hơn so với X2Y2, sau khi bù trù phần thưởng token. Vì vậy, có thể phỏng đoán rằng chiến lược tiếp thị của X2Y2 hiệu quả hơn, khi tâm lý người dùng ủng hộ ‘giảm phí’ hơn ‘hoàn lại tiền’. Điều này cũng xảy ra mặc dù phần thưởng staking trung bình của LooksRare cho các token của nó cao hơn (53,61%) so với của X2Y2 (38,81%) vào ngày 22/11/2022.
Nhân khẩu học và mô hình giao dịch
Do sự phổ biến của phương thức giao dịch wash trade, sẽ rất thú vị nếu tìm hiểu sâu hơn một chút về các mô hình giao dịch của các wash trader trên LooksRare/X2Y2.
Hơn 6.442 địa chỉ thực hiện wash trade trên LookRare và X2Y2. 10 địa chỉ hàng đầu đều từ LooksRare cho thấy đây là nền tảng có giá trị khai thác phần thưởng token tốt hơn.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Những trader này có 2 thời điểm giao dịch riêng biệt, tăng đột biến vào lúc 8:00 đến 9:00 và trước nửa đêm (theo giờ UTC).
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Ethereum sử dụng dấu thời gian Unix tức là UTC. Do đó, giao dịch thường tăng mạnh ngay trước khi ngày kết thúc bởi vì trader có thể đang cố gắng tăng thị phần khối lượng hàng ngày trên thị trường. Vì phần thưởng giao dịch dựa trên % tổng khối lượng giao dịch hàng ngày của thị trường, nên họ thường tiến hành wash trade càng muộn càng tốt để xác định lượng vốn/nỗ lực cần thiết để giành được phần thưởng lớn.
Xét về bộ sưu tập phổ biến nhất cho wash trading, Terraform của Mathcastles chiếm vị trí hàng đầu. Hơn 12 tỷ USD đã được thực hiện thông qua washtrade, chiếm 99,82% khối lượng giao dịch của các bộ sưu tập trên LookRare và X2Y2.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Vẫn chưa thể tìm cách lý giải vấn đề này. Điểm chung duy nhất giữa tất cả các bộ sưu tập này là chúng không có tiền bản quyền (ngoại trừ Meebits), có nghĩa là chi phí wash trade sẽ ít hơn. Hiện tại, chỉ có thể giả định rằng một con cá voi hoặc một nhóm cá voi đã chỉ định nó là bộ sưu tập wash trade ưa thích của chúng. Thật vậy, nếu xem danh sách wash trader của Terraform, 2 ví hàng đầu đã giao dịch gần 4,8 tỷ USD.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Nhiều khả năng đây là một cá voi duy nhất tiến hành giao dịch giữa các ví của họ, đóng góp hơn 1/3 khối lượng wash trade cho riêng bộ sưu tập.
Tuy nhiên, trước khi Terraform bùng nổ, Meebits là ứng dụng yêu thích của wash trader sau khi LooksRare ra mắt, cho đến khi dự án triển khai thu tiền bản quyền vào tháng 9/2022. Khối lượng wash trade ngay sau đó đã giảm mạnh.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Kết luận
Nếu không có sự giám sát và thực thi theo quy định thích hợp, wash trade sẽ là một hiện tượng không thể tránh khỏi trên thị trường NFT. Thao túng giá/khối lượng và gian lận thu lỗ thuế là hành vi bất hợp pháp và tiêu chuẩn đó có khả năng áp dụng cho tiền điện tử.
Mặt khác, wash trade để nhận phần thưởng token là một loại hoạt động chỉ có trong không gian crypto. Mặc dù nạn nhân chính gặp rủi ro ở đây là chính các thị trường, nhưng một số người dùng cũng có thể bị tổn hại trong quá trình thực hiện hoạt động này.
Mặc dù có những lo ngại về đạo đức, nhưng những người dùng crypto sẽ lập luận rằng: “Nếu bản thân các thị trường NFT không áp đặt bất kỳ giới hạn nào đối với việc phân phối phần thưởng, thì tại sao người dùng không nên tận dụng tính năng này?”
Với tất cả những điều này, không có gì ngạc nhiên khi mọi người nghĩ rằng NFT là một trò lừa đảo. Nếu chúng ta nhìn vào tổng khối lượng wash trade trên ETH, thì bức tranh không mấy đẹp đẽ.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
42,9% tổng khối lượng là wash trade. Tuy nhiên, nhìn theo hướng tích cực, các nền tảng như LooksRare và X2Y2 đã hỗ trợ thị trường tăng trưởng bằng khối lượng giả và vẫn có những người mua thực sự trên thị trường.
Thật vậy, nếu đo lường thị trường thông qua dữ liệu số lượng giao dịch, thì một bức tranh rất khác sẽ xuất hiện.
Nguồn: Footprint Analytics – Hanson520 (ngày 22 tháng 11 năm 2022)
Hơn 98% tổng số giao dịch đã được xác định là từ người dùng có nhu cầu thật sự. Nói cách khác, có thể mọi người thích JPEG. Một nghiên cứu về OpenSea NFT cũng hỗ trợ cho luận điểm này.
Tuyến phòng thủ đầu tiên để ngường dùng tránh được wash trade khi tham gia vào không gian NFT chính là giáo dục. Trader NFT nên học cách xác định các mô hình wash trade trước khi tham gia vào các bộ sưu tập “ít danh tiếng”. Thậm chí một số bộ sưu tập phổ biến nhất, chẳng hạn như Meebits, cũng có thể không miễn nhiễm với hoạt động này.
Tuy nhiên, wash trader ngày càng trở nên tinh vi và che đậy dấu vết của họ. Do đó, việc không ngừng học hỏi và nỗ lực cải thiện phân tích on-chain của bản thân, cũng như sử dụng các nền tảng như Footprint Analytics sẽ không chỉ giúp người dùng loại bỏ tín hiệu nhiễu, mà còn giúp họ đưa ra quyết định giao dịch tốt hơn.
Thị trường cũng nên đóng một vai trò tích cực hơn trong việc không khuyến khích wash trade, vì nó gây hại cho người dùng thực tế và chính họ.
Tham gia Telegram của Tạp Chí Bitcoin: https://t.me/tapchibitcoinvn
Theo dõi kênh Tiktok của Tạp Chí Bitcoin tại đây: https://www.tiktok.com/@tapchibitcoin
- Một số cặp giao dịch trên Binance biến động giá thất thường, Changpeng Zhao khẳng định không phải hack
- Chỉ số Tham lam và sợ hãi có thể gợi ý về một đợt lao dốc khác
- Ba câu chuyện hoang mang nhất về tiền điện tử trong tuần qua
Việt Cường
Theo CoinGecko
