Sự tăng và giảm của giá bitcoin đã góp phần tạo ra hàng ngàn những tiêu đề “giật tít” trong những năm qua. Trên thực tế, bitcoin được thông báo là đã “chết” đến 312 lần. Giống với những loại hàng hóa khác, giá bitcoin cũng tuân theo quy luật cung và cầu. Tuy nhiên, nguồn cung của bitcoin là nhất định và tỷ lệ khai thác bitcoin có thể dự đoán được do thuật toán khai thác của nó với tổng nguồn cung cho biết là 21 triệu coin. Điều này có nghĩa là nguồn cung bitcoin hoàn toàn không co giãn. Cho dù giá có tăng lên đến cỡ nào, các thợ đào sẽ không sản xuất nhiều hơn số tiền quy định. Hiểu được cung và cầu trong trường hợp này có thể làm sáng tỏ nền kinh tế bitcoin.
Tính không co giãn của cung có thể giải thích tại sao giá bitcoin lại biến động mạnh như vậy. Về cơ bản, hàng hóa có nguồn cung không co giãn cho thấy sự thay đổi mạnh hơn về giá cả khi cầu thay đổi. Nguồn cung hạn chế và không co giãn của Bitcoin cũng là yếu tố chính thúc đẩy sự tăng giá của nó. Trong bốn năm đầu tiên của bitcoin, nguồn cung tăng khoảng 2,5 triệu coin mỗi năm. Thậm chí sau đó giá cả cũng tăng lên khi cộng đồng người dùng tăng lên. Kể từ đó nguồn cung tiếp tục tăng nhưng tốc độ đã chậm lại đáng kể trong khi cầu thường xuyên giảm, ngay cả theo mức độ hàng năm.
Bitcoin được “khai thác” bởi các máy tính giải quyết các vấn đề về mật mã học. Đổi lại việc giải quyết các vấn đề, các thợ đào sẽ được thưởng bitcoin. Những vấn đề toán học ngày càng khó theo thời gian, tăng yêu cầu về năng lực tính toán cần thiết để giải quyết chúng. Điều này lần lượt đẩy mạnh thiết bị và đặc biệt là chi phí điện của việc sản xuất bitcoin. Một người cần ngày càng nhiều máy tính và để có thể khiến chúng chạy ở tốc độ cao nhất, chúng phải được giữ mát. Giống như việc khai thác kim loại và chiết xuất nhiên liệu hóa thạch, khai thác bitcoin cũng là một doanh nghiệp cạnh tranh. Không ngạc nhiên khi chúng ta thấy một vòng lặp phản hồi tương tự giữa giá bitcoin và sự khó khăn trong việc cung cấp nguồn khai thác – trong trường hợp này, độ khó được đo bằng số lượng tính toán cần thiết để giải quyết thuật toán mã hóa để mở khóa thêm một vài bitcoin trong quá trình khai thác. Rõ ràng là khi số lượng yêu cầu tính toán “độ khó” tăng lên, việc sản xuất bitcoin đã trở nên tốn kém hơn. Nó không phải là một sự mở rộng của trí tưởng tượng để đưa ra giả thuyết rằng sự gia tăng theo cấp số nhân trong độ khó của việc khai thác bitcoin đã góp phần vào sự gia tăng theo cấp số nhân của giá cả. Điều này có thể đúng, nhưng đó không phải toàn bộ câu chuyện. Có một khía cạnh khác cho vòng lặp phản hồi này. Lưu ý những gì đã xảy ra với “độ khó” sau thị trường gấu bitcoin đầu tiên (giảm 93%) trong năm 2010-11. Sự gia tăng một cách “vô tâm” của nó kéo dài trong hai năm cho đến khi giá phục hồi. Chỉ một lần duy nhất khi thị trường tăng giá tiếp theo bắt đầu vào năm 2013, “độ khó” đã bắt đầu tăng trở lại. Một hiện tượng tương tự xảy ra sau hậu quả của thị trường gấu bitcoin của năm 2013-15 (giảm 84%). “Độ khó” đọng lãi cho đến khi giá cả bắt đầu đợt tăng trưởng tiếp theo. “Độ khó” kỳ lạ vẫn chưa có dấu hiệu đình trệ bất chấp sự sụt giảm 50% về giá bitcoin từ mức cao gần đây của chúng. Mối quan hệ giữa “độ khó” và xu hướng giá cho thấy bitcoin có thể vẫn còn trong một mô hình “tắc nghẽn” trong thời gian tới.
Do đó, nguồn cung bitcoin dường như có ít nhất một điểm tương đồng với năng lượng và kim loại. Khi giá giảm, các nhà sản xuất phải giải quyết các nguyên nhân gây ra sự tồn đọng, hay thậm chí là sự sụt giảm trong chi phí sản xuất. Trong khi “độ khó” không bao giờ có khả năng giảm xuống, chi phí của năng lực tính toán đã giảm theo thời gian, 25% mỗi năm. Như vậy, nếu “độ khó” trở nên khó hơn trong vòng một năm, chi phí sản xuất thực tế có thể giảm xuống do lượng năng lượng cần thiết để thực hiện cùng một số phép tính bị giảm. Cũng giống như các nhà sản xuất kim loại và năng lượng tìm cách để giảm chi phí sau khi trải qua thị trường gấu, cộng đồng khai thác bitcoin dường như cũng làm như vậy.
Một bình luận cuối cùng về cung trước khi chúng ta chuyển sang cầu: từ lâu đã có lời đồn rằng cộng đồng sáng lập bitcoin kiểm soát số tiền tương đương khoảng 3-5 triệu coin. Nếu điều này là đúng, theo lý thuyết thì giá cao hơn có thể (và có thể sẽ) khuyến khích họ chuyển đổi coin của mình sang tiền tệ fiat hoặc các tài sản khác. Khi điều này xảy ra, nguồn cung bitcoin có thể không hoàn toàn không co giãn trong ngắn hạn. Hiện tượng tương tự xảy ra đối với kim loại quý. Khi giá tăng, chúng ta thấy sự gia tăng trong việc tái chế vàng và bạc (nguồn cung thứ cấp). Tuy nhiên, điều thú vị là việc tái chế đó dường như phản ứng với giá nhưng không thúc đẩy giá cả. Đối với vàng và bạc, nguồn cung duy nhất xuất hiện để tăng giá là nguồn cung khai thác. Tương tự như vậy, nếu người nắm giữ bitcoin hiện tại thanh lý một phần hoặc toàn bộ lượng nắm giữ của mình, điều này làm tăng tính sẵn có ngắn hạn nhưng không ảnh hưởng đến tổng nguồn cung dài hạn của nó, và giống như sự điều chỉnh hàng tồn kho tạm thời.
Mặc dù nguồn cung bitcoin cực kỳ minh bạch, nhưng lượng cầu bitcoin thì lại khá mơ hồ. Điều đó nói rằng, có một vài mặt hàng có thể định lượng mà chúng ta biết về cầu bitcoin. Đầu tiên, chúng ta có thông tin cơ bản về số lượng giao dịch bitcoin được thực hiện mỗi ngày. Thứ hai, và quan trọng hơn, sự biến động trong chi phí giao dịch bitcoin đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định điều chỉnh giá.
Các thợ đào và người xác thực giao dịch nhận được phần thưởng bằng bitcoin. Một người có thể coi cổ phiếu của một công ty như một đồng nội tệ được sử dụng để trả công và thúc đẩy nhân viên, điều chỉnh sở thích của họ với những người khác trong tổ chức. Để đạt được mục tiêu đó, số lượng bitcoin tồn tại có thể so sánh với “cái phao” của một công ty – số lượng cổ phiếu phát hành ra công chúng.
Quay lại một chút về nguồn cung. Sự tồn tại của các fork trong bitcoin có nhiệm vụ sửa đổi một số trực giác của chúng ta về nguồn cung. Đó là, trong khi nguồn cung bitcoin là cố định, còn nguồn cung tiền mã hóa thì không. Thật vậy, giá bitcoin tăng lên tạo điều kiện cho các fork bitcoin. Điều này rất hợp lý nhưng lại gây phức tạp cho việc phân tích bởi nó là một lời nhắc nhở rằng ta không nên xem xét bitcoin một cách độc lập mà hãy coi nó là một chiếc mỏ neo cho toàn bộ không gian tiền mã hóa.
Bài viết độc quyền của Tạp chí Bitcoin bởi Tiến sĩ David Nguyễn Quang Vũ
