Lợi hay lừa?
Bitcoin liệu có phải là bong bóng lừa đảo, thủ đoạn, một âm mưu Ponzi kinh điển? Hay đây lại là một sự đổi mới mang tính cách mạng, sẽ thay đổi mãi mãi cách nền kinh tế toàn cầu vận hành.
Hãy bắt đầu bằng việc định nghĩa bong bóng là gì. Mọi người thường hay sử dụng cụm từ bong bóng để chỉ các loại tại sản mà họ cho là có giá quá cao. Nhưng cá nhân tôi lại thấy dễ dàng hơn khi giới hạn định nghĩa nó lại. Một tài sản có thể được nắm giữ bởi một người coi trọng giá trị cơ bản của nó – giá trị sử dụng mà họ thu được, nguồn thu nhập mà nó mang lại trong nhiều năm, hoặc niềm vui từ việc sở hữu tài sản đó. Ngoài ra tài sản còn có thể được nắm giữ bằng nhiều lý do đặc biệt khác nhau bởi một người với hy vọng là sẽ bán tài sản đó được cho một ai khác. Một bong bóng chỉ tồn tại khi tài sản được giữ chủ yếu bởi những người thuộc nhóm sau, những người hy vọng bán được tài sản này, hơn là những người quan tâm đến giá trị nội tại của nó.
Bong bóng sẽ bể khi không còn “ai khác” nữa. Như vị khách cuối cùng đến bữa tiệc và nhận ra bát rượu đã cạn, mà có lẽ trước đó nó đã cạn sẵn rồi. Điều đó khiến giá trị của nó trở về giá trị cơ bản, có khi còn thấp hơn, khi mà những người tham gia bong bóng buộc phải nhận ra vị trí của họ bất kể giá có như thế nào. Hội chứng hoa Tulip Hà Lan được xem là ví dụ điển hình của một bong bóng, nhưng sự bùng nổ tài sản và chứng khoán của Nhật Bản cuối những năm 1980, và sự bùng nổ của dot-com một thập niên sau đó là những ví dụ rõ ràng hơn xảy ra gần đây.
Vậy giá trị cơ bản của bitcoin là gì? Một số người cho rằng vì nguồn cung cấp trong tương lai của bitcoin có hạn theo thiết kế ban đầu của nó, nên tiền kỹ thuật số vốn dĩ không chỉ có giá mà còn có thể tăng dần giá trị theo thời gian. Đây là điều vớ vẩn. Tôi vẫn còn hoặc không còn giữ một tấm tem của World Cup 4d với chữ “Nước Anh chiến thắng” được in đè lên. Khi còn là một đứa bé, tôi đã xếp hàng để mua chúng vào năm 1966. Bưu điện đã thông báo rằng nguồn cung rất hạn chế; nhưng như vậy nó cũng đã chứng minh nhu cầu cũng tương tự. Giá của nó tăng lên trong một vài ngày nhưng bong bóng chỉ tồn tại trong một hai tuần kế tiếp. Công dụng tốt nhất của các con tem bây giờ là khôi phục giá trị cơ bản của nó bằng cách dán chúng lên những lá thư. Tuần trước, tôi đã dẫn chứng giá của một con tem như vậy vào tầm 15 xu, cuối cùng chẳng ai trả giá mua cả.
Đó là bài học kinh tế đầu tiên của tôi, dù cho tôi vẫn chưa bắt đầu nghiên cứu chính thức về đề tài này. Và khi có điều kiện để học hỏi, giáo sư Youngson đã bắt đầu bài giảng bằng cách vẽ lên bảng các đường cong quen thuộc tượng trưng cho giá trị được xác định bởi những đường giao nhau giữa cung và cầu.
Có bao giờ bong bóng có thể tồn tại vĩnh viễn? Có tài sản nào mang giá trị vượt quá giá trị cơ bản của nó mãi mãi bởi người đầu cơ? Có ba loại tài sản phù hợp với điều kiện này, hoặc đã từng như vậy – vàng, bức tranh của nhưng danh họa, và tiền giấy. Chúng ta sẽ bắt đầu xem xét từng cái…
Vàng
Hội đồng vàng thế giới ước tính rằng tổng lượng vàng đã được khai thác vào khoảng 200,000 tấn, trong đó khoảng một nửa được dùng làm đồ trang sức. Các kho dự trữ cá nhân chiếm khoảng 40,000 tấn, trong khi các kho vàng chính thức cũng có khối lượng tương tự – khối vàng của chính phủ Mỹ ở Fort Knox có trữ lượng lớn nhất – và phần vàng khai thác còn lại đã được dùng cho các mục đích công nghiệp và ngành nghề khác. Vàng là một chất vừa không thể phá huy mà còn dẫn điện rất tốt. Nhưng quan trọng hơn là nó có độ bóng, đẻo dai và đẹp, khiến cho nó trở thành thứ mà những người thống trị chọn để trang trí cho các di tích của họ, còn những tín đồ thì dùng để trang trí các đền thờ của họ, và cuối cùng những người đàn ông giàu có thì treo nó quanh cổ người phụ nữ của họ.
Hơn nữa, trong vài thế kỉ, đồng vàng và bạc đã từng được dùng như một loại phương tiện trao đổi. Ở Anh, đồng vàng đã bị thu hồi lưu hành khi chiến tranh nổ ra vào năm 1914. Trong khi đó Hoa Kỳ đã ra ban hành luật khiến cho việc cá nhân sở hữu vàng là bất hợp pháp vào năm 1933. Quả thật, giai đoạn lịch sử này đã phủ bóng tối lên vàng.
Giá của bạch kim (platinum) ngày nay (vào khoảng $1000 / ounce [~30g] ) cũng không thấp hơn giá của vàng (khoảng $1300 / ounce) được bao nhiêu. Lớp vỏ trái đất được cho là chứa khối lượng bạch kim bằng với khối lượng của vàng (bạc phổ biến nhiều hơn cả hai hợp chất). Tuy nhiên một tỷ lệ nhỏ hơn của các mỏ này đã được khai thác vì bạch kim được dùng chủ yếu trong các ngành công nghiệp, số lượng còn lại được đầu cơ hoặc dùng cho mỹ phẩm một cách tương đối khiêm tốn. Rất hiếm khi có thể thoát được khỏi vòng lặp cung và cầu.
Tác phẩm của các danh họa đời trước
Giá của một số bức tranh nổi tiếng thường đi ngược lại những phương pháp định giá thông thường. Tác phẩm “Hộp sọ kim cương” của Damien Hirst được cho là đã bán cho một nhà đầu tư giấu tên với giá là 100 triệu đô la. Thị trường tranh của những danh họa dường như luôn trường tồn theo thời gian – đặc biệt là những tác phẩm trước năm 1900 thường không rơi vào mô hình bong bóng.
Phần lón những tác phẩm được bán trong những năm gần đây đều được mua bởi / cho những phòng trưng bày công cộng. Hầu hết chúng đều không xuất hiện lại lần nữa. “Salvator Mundi” của Leonardo, “Những người chơi bài” của Cezanne và “Khi nào em sẽ kết hôn” của Gauguin đều đến với Bảo tàng Gulf. Các tác phẩm Rembrandt gần nhất đưa ra thị trường đều được mua cho Bảo tàng Louvre và Rijksmuseum; bức tranh có giá lớn nhất được gần đây của Van Gogh hiện đang trong Bảo tàng nghệ thuật hiện đại ở New York, tác phẩm “Các thánh Anh Hài” của Ruben được mua bởi một nhà hoạt động từ thiện người Canada cho Bảo tàng quốc gia Ontaria, và bức “Diana và Callisto” của Titian hiện đang nằm trong Phòng trưng bày quốc gia Scotland (lần lượt chuyển qua lại giữa Edinburgh và London).
Kẻ lừa đảo người Úc Alan Bond đã mua bức “Irises” của Van Gogh nhưng không trả nổi tiền nên hiện tác phẩm đang nằm ở Bảo tàng Getty. Một doanh nhân người Nhật cũng đã mua bức “Chân dung bác sĩ Gachet” của Van Gogh và bức “Moulin de la Galette” của Renoir (phiên bản nhỏ hơn của bức trong Musee d’Orsey) có lẽ cũng đã không thể trả nổi tiền nên những bức tranh này sau đó đã biến mất khỏi công chúng.
Ví dụ gần đây về việc mua một tác phẩm lớn bởi một cá nhân là sự sở hữu một trong bốn phiên bản “Tiếng thét” của Munch với giá 120 triệu đô la bởi chuyên gia tài chính người Mỹ Leon Black. Ông ấy là một trong những người yêu hội họa, một nhà hoạt động từ thiện lớn và là một cổ đông của Bảo tàng thời đại. Có vẻ như bức tranh này cũng sẽ không bao giờ được bán lại và hâu như không có tác phẩm lớn nào được mua bán gần đây được bán cho người khác để thu lợi nhuận.
Kết quả của cuộc đấu giá bộ sưu tập của David Rockefeller vào cuối năm nay sẽ cung cấp thêm nhiều sự hướng dẫn về tình trạng hiện tại của thị trường tranh của các danh họa nổi tiếng. Rockefeller đã quyết định ông sẽ để lại tiền thay vì những bức tranh cho những tổ chức từ thiện của mình. Số tiền thu được từ việc bán có thể sẽ là lớn nhất từ trước đến nay, xấp xỉ 650 triệu đô la,. Một phần rất nhỏ trong tổng giá trị từ thị trường bất ổn của tiền kỹ thuật số vào thời điểm cao nhất đã việt qua con số 700 tỉ đô la.
Và giá trị thực sự của những loại tiền tệ này còn cao hơn bộ sưu tập hội họa trị giá 3 tỷ đô la của nhà đầu tư hội họa lớn nhất từng được biết tới, David Nahmad. Bộ sưu tập của Nahmad bao gồm gần như toàn bộ các danh họa thế kỷ 20 – ông sở hữu nhiều tác phẩm của Picasso những cũng có những bức của những họa sĩ ít nổi tiếng khác. Chiến lược của ông, như nhiều nhà quản lý quỹ và các nhà tài trợ khác đã gây ra lạm phát trong thị trường tranh hiện đại, chính là cố gắng hưởng lợi từ bộ phận thiểu số, mà theo thời gian đều sẽ trở thành tranh của những danh họa đời trước. Và cuối cùng , có thể toàn bộ đều dừng chân trong những bộ sưu tập công cộng, như những tác phẩm của những danh họa đời trước hiện nay. Có lẽ đây là một dự đoán cho chủ nhân tác phẩm “Hộp sọ kim cương” của Damien Hirst.
Rai
Đảo Yap, với dân số khoảng 10.000, là một trong những đảo thuộc quần đảo Caroline ở phía tây nam Thái Bình Dương. Trong nhiều thế kỷ, đồng tiền của nó là Rai, một vòng tròn bằng đá vôi lớn với một lỗ ở trung tâm để thuận tiện cho vận chuyển. Một Rai có thể nặng đến vài tấn. Nhưng việc vận chuyển như vậy thường rất hiếm khi cần thiết vì quyền sở hữu của những hòn đá có thể chuyển nhượng lại bất kể vị trí của nó. Có câu chuyện nổi tiếng kể rằng một trong những hòn đá đã rơi xuống biển, nhưng nó không thành vấn đề, bởi vì bạn vẫn có thể chuyển nhượng quyền sở hữu của hòn Rai mà bạn chưa thu hồi được. Người dân đảo đã đoán trước được khái niệm hiện đại là bạn có thể sử dụng một đơn vị trao đổi mà bạn hiện đang không có miễn là bạn còn giá trị của nó khi trao đổi với người khác.
Ban đầu, những hòn đá có giá bởi vì không có đá vôi trên đảo Yap. Vật liệu cho Rai đã được nhập khẩu từ các hòn đảo Micronesian khác, đổi lấy bằng sản phẩm địa phương. Nhưng hệ thống này đã không tồn tại sau khi tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Vấn đề cơ bản rất là rõ ràng. Bất cứ người nào trên thế giới cũng sẽ bán cho bạn đá vôi để làm Rai, với giá trị thịnh hành trên toàn cầu của đá vôi, để đổi lấy hàng hóa của bạn. Nhưng không nơi đâu ngoài Yap sẽ chấp nhận Rai với bất kỳ giá trị nào ngoài giá trị cơ bản của đá vôi cả. Ngày nay, đồng tiền lưu hành của Yap chính là là đồng đô la Mỹ.
Tiền giấy
Một thời gian dài sau thời kì của những người dân đảo Yap, các ông chủ ngân hàng nhận ra lạ họ có thể, tương tự như đảo Yap, phát hành các tờ giấy mang danh sở hữu vàng trong kho của họ, và cuối cùng giấy nợ ra đời. Một trong những loại giấy này đã được chấp nhận rộng rãi, các ngân hàng trên lý thuyết đã có thể phát hành với số lượng vượt xa khỏi khối tài sản mà họ nắm giữ, và cuối cùng bọn lừa đảo và bọn chủ ngân hàng thiếu hiểu – loại người vẫn chưa biến mất hoàn toàn vào lúc đấy – đã làm y như vậy. Sau những cuộc khủng hoảng tài chính, và những nhu cầu tài trợ của riêng họ, thì vào thế kỷ 21 các quốc gia đã nắm quyền kiểm soát quá trình này, và tiền giấy đã trở thành độc quyền của chính phủ.
Đồng đô la có thể đảm bảo bạn rằng “Chúng ta tin vào Thượng đế”, ngân hàng Anh quốc hứa trả bạn 5 pound theo yêu cầu, và đồng Euro mang dấu hiệu của Mario Draghi, người “sẽ làm mọi thứ có thể” để bảo toàn đồng Euro; nhưng cuối cùng giá trị cơ bản của những tờ giấy ấy là gì khi mà tất cả những gì Ngân hàng Anh sẽ làm “theo yêu cầu” chính là đưa bạn thêm một tờ giấy y như vậy?
Bạn có thể quan sát thấy, như những người dân Caroline đã phát hiện ra, rằng đồng đô la có giá vì bạn có thể đi bất cứ đâu trên thế giới và nhận ra mọi người đều có thể trao đổi bất cứ thứ gì cho đồng bạc xanh này. Dù cho Donal Trump lên chức tổng thống hay quy mô giảm thế không hoàn của Quốc hội, chắc chắn điều này vẫn sẽ y như cũ.
Và giá trị cơ bản của đồng đô la có thêm một cơ sở. Ngay cả khi thương nhân bắt đầu nhìn bức chân dung của Abraham Lincoln và bản phác thảo của công trình Ngân khố Hoa Kỳ một cách đầy nghi ngờ và ngán ngẩm thì những con người trong chính tòa nhà ấy vẫn sẽ vui vẻ chấp nhận đồng tiền của họ trong việc thanh toán các khoản thuế của Mỹ. Tổng giá trị của đồng đô la trong lưu thông tương đương với 4 tháng thu thuế của Hoa Kỳ. Chắc chắn sẽ không có khó khăn nào trong việc nhận được một đồng đô la cho giá trị đồng đô la của bạn.
Bitcoin và các loại tiền kỹ thuật số khác
Bất kỳ ảo tưởng nào mà các chủ sở hữu bitcoin có được từ việc nghĩ rằng nguồn cung cấp có hạn của bitcoin sẽ duy trì giá trị của nó đều đã bị đánh bay bởi sự xuất hiện của các loại tiền kỹ thuật số khác. Nếu như Kho bạc Hoa Kỳ quyết định hạn chế nguồn cung cấp đồng đô la Mỹ, thì người dân Mỹ sẽ bắt đuầ sở dụng đồng đô la Canada, hay đồng Euro, hay các IOU (I Own You – Tôi nợ bạn, một hình thức mua khống và bán khống) từ Barkshire Hathaway, hoặc cứ quét thẻ tín dụng, để mua xăng hay trả tiền bo cho những tài xế taxi của họ, và đồng đô la chính thức buộc phải chịu điều chỉnh giá trị cho bằng giá các loại tiền tệ khác. Nhưng trong bất kỳ trường hợp nào Kho bạc Hoa Kỳ cũng không có ý định trong hiện tại hay tương lai làm bất kỳ điều gì khác ngoài việc cung cấp đủ để đáp ứng nhu cầu cho tờ bạc.
Đồng đô là được chấp nhận rộng rãi hơn bất kỳ loại tiền kỹ thuật số nào, với giá trị cũng dễ đoán trước hơn, phí chuyển khoản rẻ hơn và có thể chuyển ngay lập tức bằng tiền mặt hoặc qua điện tử. Hãy bỏ hy vọng nhu cầu càng cao cho Bitcoin sẽ tăng giá của nó đi, vì bạn hãy tử hỏi mình xem có ai lại trao đổi bằng bitcoin, hay bất kỳ tiền kỹ thuật số nào khác khi họ có thể trao đổi bằng đô la. Và chỉ có một câu trả lời cho câu hỏi đó: niềm tin rằng giao dịch bằng tiền kỹ thuật số sẽ chịu ít sự giám sát của luật lệ hơn là giao dịch thông qua hệ thống tài chính hiện tại.
Rõ ràng có một điều cơ bản – có lẽ là nguyên tắc – rằng việc sử dụng các cổ phiếu hiện có của tiền mặt đều rơi vào vùng bất hợp pháp hoặc là phi chính thức của kinh tế. Mặc dù những người tử tế ngày càng sử dụng ít tiền hơn trong giao dịch hàng ngày, nhu cầu về tiền giấy vẫn tiếp tục tăng cao, và một lượng lớn đó nằm trong các cổ phiếu mệnh giá cao. Một nửa giá trị của đồng Euro được lưu thông bao gồm các tờ €100 và cao hơn. Nhưng một va li đầy tờ €500 rất không an toàn và lại nặng để di chuyển dễ dàng nên có một sự tiện lợi khi có thể giao dịch điện tử mà không bị phát hiện.
Nhưng vẫn còn nhiều khó khăn để biến của cải bất hợp pháp bằng tiền kỹ thuật số thành một chuyên cơ riêng hay một dinh thự ven biển mà không nhúng vào những giao dịch kinh tế thông thường. Và có lẽ một khó khăn lớn hơn chính là tiến hành kinh doanh dưới một lá cờ quảng cáo có ghi chữ “FBI – điều tra ở đây đi”. Quy chế hoạt động chậm chạp dẫn tới việc chứng kiến sự phát sinh của các loại hình “Phát coin miễn phí ban đầu”, một số thì lách luật SEC (Securities and Exchange Commission – Ủy ban chứng khoán và thị trường chứng khoán Mỹ) còn số khác thì rõ lừa đảo. Nhưng một khi đả động tới, luật lệ rất khắc nghiệt. Ai mà mộng mơ về một tương lai đài hạn cho các công cụ tài chính với mục đích duy nhất là né radar của chính phủ các nước trên thế giới thì vẫn còn ngây thơ lắm. Điều này cũng đúng với bất cứ ai tin rằng tiền tiết kiệm của họ sẽ phát triển trong một môi trường toàn những kẻ lừa đảo.
Lần nãy sẽ khác
Thông thường sẽ có một chút sự thật trong những lời chào mời thu hút những nhà đầu tư vào những trò điên rồ trong tài chính. Năm 1720 người ta đã đúng khi tin rằng thương mại quốc tế được thiết lập để tăng trưởng theo cấp số nhân, ngay cả khi họ mắc sai lầm khi tin rằng điều đó sẽ được chuyển thành tăng trưởng theo giá trị cổ phiếu của công ty South Sea. Năm 1999, họ cũng đã đúng khi thừa nhận internet sẽ có tác động kinh tế lớn, mặc dù quy mô và thời gian không nằm trong thời điểm lạm phát tăng cao lúc bấy giờ.
Nền tảng dẫn dắt của tiền kỹ thuật số là, theo các tiêu chuẩn bong bóng trong lịch sử, thường rất yếu, giống với Hoa Tulip Hà Lan hơn là những đổi mới mang tính đột phá như đường sắt hay dòng điện. Điểm mạnh của những lời dẫn này chính là việc nó mang lại nhiêu tính năng khiến cho đây trở thành một câu chuyện hấp dẫn và dễ lan truyền.
Có một phần kì ảo nằm trong đây – sự thiếu hiểu biết về công nghệ blockchain đối với tất cả mọi người trừ những ai đam mê nó, chính là hành tung bí ẩn cùa người sáng lập Satoshi Nakamoto. Khí chất bí ẩn ấy đã góp phần tạo cảm hứng cho sự sùng bái như thể là một giáo phái, vì những người tham gia bị cuốn hút bởi sự hào hứng về một thế giới mà những nhà chức trách truyền thống không hiểu và không có phận sự gì trong đó; những người đầy hoài nghi như quản lí ngân hàng Jamie Dimon “sẽ không hiểu được”, họ đã khôi phục cụm từ năm 1999 vốn được dùng để chỉ những người không tin vào “Nền kinh tế mới” này để gọi ông ấy như vậy. Ông già 61 tuổi Dimon đã lẩm cẩm, thuộc thế hệ cũ như gã Warren Buffett cũng đã “không hiểu được” vào năm 1999. Hãy nhìn vào tương lai, nơi các thanh thiếu niên làm ra được cả một gia tài nhờ dự đoán giá các loại tiền kỹ thuật số từ những cái laptop cùi trên giường ngủ của chúng.
Tất nhiên là Buffet chứ không phải những người truyền bá thuyết Kinh tế mới, đã “hiểu được”. Và có lẽ cũng là điều quan trọng khi Dimon là giám đốc điều hành ngân hàng, người đã “không hiểu được” khi không nhận ra sự thay đổi quan trọng và đầy tác động của nền chứng khoán thế chấp vào năm 2006 khi bong bóng đấy sap91 nổ. Những lào già lẩm khẩm ấy có khi lại là những người đầy kinh nghiệm và đã thấy điều đó xảy ra trước đây nên đã nghi ngờ khi ai đó bảo “lần này sẽ khác”. Có thể họ còn đủ già để nhớ rằng Anh đã từng thắng World Cup. Nhưng rất khó để cho những nhà lãnh đạo của thế giới tài chính có thể đứng nhìn khi rất và rất nhiều tiền đang được tạo ra bởi những tay mơ.”Khi nhạc nổi lên bạn phải đứng dậy và bắt đầu nhảy múa” dẫn lời của Chuck Prince, đối tác của Dimon tại Citigroup, người đã không sống sót qua được cuộc khủng hoảng năm 2008.
Phong trào tiền kỹ thuật số hòa với ảo tưởng của những người theo chủ nghĩa tự do cá nhân tại Silicon Valley; công nghệ mới kết nối tất cả chúng ta với tư cách là những cá thể, và do đó khiến cho chính phủ trở nên thừa thãi. Và việc tạo ra tiền tệ là một quá trình đã thu hút sự chú ý của các tên lừa đảo và những nhà kinh tế nghiệp dư từ thời xa xưa – các gã trọc phú, những người tán thành chế độ lưỡng kim (hai loại tiền tệ), những người ủng hộ tín dụng xã hội và các thế hệ những người bị ám ảnh về nợ nần, và ngày nay, những người sẽ tạo ra sự thịnh vượng chung bằng cách phân tán tiền từ máy bay trực thăng.
Đó một một hỗn hợp mạnh mẽ. Và các bong bong của tiền kỹ thuật số còn một chặng đường dài khi mà các nhà đầu tư ban đầu còn mới chân ướt chân ráo tham gia vào thế giới tiền kỹ thuật số. An toàn mà nói thì có thể một thập kỷ tới mọi người sẽ nhìn lại, lắc đầu một cách đầy ngạc nhiên và tự hỏi “Hồi đó họ nghĩ cái quái gì?”.
Sn_Nour
Theo Tapchibitcoin/ johnkay
Xem thêm:
