Cách mạng Satoshi: Cuộc cách mạng của hi vọng
Mục 3: Sự phân quyền
Chương 8, Phần 6: Crypto có thể tạo ra một hệ thống chính trị “hoàn hảo”
Tác giả: Wendy McElroy
“Những người theo chủ nghĩa vô chính phủ… không làm việc cho một nhà nước xã hội hoàn hảo, mà cho một hệ thống chính trị hoàn hảo. Một nhà nước xã hội hoàn hảo…hoàn toàn không có bất kỳ tội lỗi hay tội ác hay sự điên rồ nào; một hệ thống chính trị hoàn hảo đơn giản chỉ là một hệ thống trong đó công lý được tôn trọng; nghĩa là thứ duy nhất bị trừng phạt ở đây chỉ có tội ác và người duy nhất đàn áp chỉ có kẻ xâm lược.”
-Victor Yarros, người theo chủ trương vô chính phủ, luật sư, tác giả người Mỹ.
Xã hội hoàn hảo được thể hiện bởi các tổ chức do các cá nhân tạo ra và hoạt động thông thông qua đó. Điều này cũng đúng với một xã hội dystopian (một nơi tiêu cực, không tốt đẹp). Đó là lý do tại sao phân tích thể chế là điều cần thiết để hiểu được cách thức tự do và chế độ chuyên chế hoạt động. Một tổ chức là tiền mã hóa, ảnh hưởng sâu sắc đến các tổ chức xã hội khác, và vượt xa các tổ chức tài chính.
Khái niệm về một thể chế?
Cuốn từ điển The Random House định nghĩa một thể chể như “một mẫu hình được thiết lập chắc chắn của các hành vi hoặc mối quan hệ được chấp nhận như một phần của một văn hóa, ví dụ như hôn nhân,” bầu cử hay phá sản. Một thể chế là bất kỳ cơ chế nào được chấp nhận rộng rãi và ổn định trong việc đạt được các mục tiêu trong xã hội. Thuật ngữ này áp dụng cho nhiều khái niệm phức tạp và rộng nghĩa, ví dụ như “gia đình”, “thị trường tự do”, “luật pháp chung,” “tôn giáo,” và “nhà nước”.
Tuy nhiên, không phải tất cả các thể chế đều phù hợp, bởi vì một số thể chế theo đuổi các vấn đề mâu thuẫn; thị trường tự do crypto và hệ thống ngân hàng trung ương là một ví dụ điển hình. Crypto là một sự trao quyền mang tính phi tập trung và tự phát của các cá nhân; hệ thống ngân hàng là một biểu hiện thống nhất và được lên kế hoạch một cách tập trung về sự kiểm soát của chính phủ. Trên thực tế, một xã hội thường chứa đựng hai thể chế song song, nhưng mục tiêu đối lập của chúng dẫn đến xung đột không thể tránh khỏi. Chính phủ sẽ cố gắng điều chỉnh hoặc ngăn cấm thị trường tự do crypto bởi vì, nếu không, thị trường tự do sẽ làm những gì nó làm khi không bị cản trở: đó chính là chiếm ưu thế.
Xã hội hiện đại là một chiến khu chính trị: nơi diễn ra chiến tranh về văn hóa, chiến tranh về chủng tộc, vũ khí, đấu tranh giai cấp, cuộc chiến ma túy, chiến tranh dân chủ, cảnh sát quân sự, Chiến tranh lạnh mới, cuộc chiến chống khủng bố… Mỗi cuộc chiến cung cấp một chủ đề chung cho tất cả. Đó là một cuộc chiến tranh giành những mục tiêu của các thể chế cạnh tranh. Mọi xung đột xã hội đều bao gồm mâu thuẫn của các thể chế thể hiện các tư tưởng khác nhau, trong đó có cả tiền mã hóa. Được tạo ra bởi những người theo chủ nghĩa vô chính phủ bằng cách đột phá về công nghệ, nó đang ở trong một cuộc chiến với mong muốn của chính phủ để điều chỉnh và sở hữu nó. Công nghệ so với chính phủ. Tự do so với sự kiểm soát.
Nói chung, có hai loại thể chế: thể chế tự phát và thể chế được thiết kế. Một ví dụ về một thể chế tự phát đó là gia đình. Trong văn hóa phương Tây, ít nhất, không ai xác định trước được ai sẽ kết hôn và sinh con; những quyết định đó được để lại cho các cá nhân liên quan. Tất cả các thể chế tự phát và phi bạo lực thể hiện sự tự do trong cách thức chúng hoạt động. Ngược lại, một ví dụ của một tổ chức được thiết kế là hệ thống trường công lập, được tạo ra bởi các nhà chức trách và các chuyên gia, những người áp đặt tầm nhìn của họ vào trẻ em hướng tới chi phí của người nộp thuế.
Không phải tất cả các hệ thống được thiết kế cũng đều bình đẳng, tuy nhiên, một số cũng có thể được coi là các phương tiện của tự do. Đây là những hệ thống thị trường tự do được thiết kế một cách tự nguyện, chẳng hạn như một nhà máy ô tô hoặc một nhà máy cá ngừ đóng hộp. Các nhà máy có thể áp đặt các quy định khắt khe, bởi vì việc sản xuất một sản phẩm cụ thể đòi hỏi các quy định như vậy, nhưng tất cả những người “tuân theo” đều làm việc một cách tự nguyện và từ tư lợi cá nhân – thường ở dưới dạng tiền lương. Câu hỏi then chốt đặt ra cho một thể chế được thiết kế đó là liệu nó bị ép buộc hay mang tính tự nguyện. Tất cả các thể chế mang tính ép buộc sẽ bộc lộ tính “chính phủ hoặc bạo lực” trong cách thức chúng hoạt động. Tất cả những người “tuân theo” sẽ làm việc mà không có quyền để nói “không”.
Thị trường tự do tiền mã hóa được thiết kế và hoàn toàn mang tính tự nguyện. Ngân hàng trung ương có thể đưa ra một vỏ bọc ngụy trang về tính tự nguyện – ví dụ, mọi người không bắt buộc phải trở thành khách hàng – nhưng toàn bộ nền kinh tế phải được quy định như vậy để ngăn cấm những sự thay thế có tính phản đối việc hành động như một cánh tay của chính phủ. Các lập luận tương tự cũng được triển khai để chống lại chúng như chống lại crypto. Các định chế tài chính của thị trường tự do bị coi là những sự lừa đảo cho những kẻ trốn thuế và những tên tội phạm khác, chẳng hạn như những kẻ buôn ma túy. Họ lừa gạt những con người trung thực – những người tin tưởng một cách ngu ngốc với đồng tiền của họ. Động lực thực sự của sự đàn áp không hề rõ ràng: các tổ chức tài chính thay thế đe dọa sự độc quyền của chính phủ về tiền bạc và thương mại. Và, do đó, bạo lực thể chế – hay cũng chính là thực thi pháp luật – được sử dụng để chống lại sự cạnh tranh; nó được chứng minh là sự bảo vệ để chống lại tội phạm thường xuyên và chống lại sự phán xét cẩu thả của các cá nhân bị bỏ lại để tự quyết định cho chính mình.
Phân tích thể chế (Institutional Analysis) là gì?
Phân tích thể chế thực hiện việc kiểm tra các động lực mà qua đó các thể chế xã hội thể hiện và xác định luật pháp, phong tục và văn hóa. Mục đích của một thể chế là gì, nó hoạt động dựa trên những nguyên tắc nào, tác động của nó là gì?
Các thể chế song song có nội dung phục vụ cho mục đích tương đương thường được so sánh thông qua một quá trình có tên là “phân tích thể chế tương đối” (comparative institutional analysis). Một ví dụ để so sánh cách Cục Dự trữ Liên bang tạo ra tiền tệ với cách một hệ thống thay thế, ví dụ như cryptocurrency, thực hiện nhiệm vụ tương tự. Một điểm tích cực để khởi đầu trong phân tích đó là các giả định cạnh tranh mà qua đó một thể chế được thiết kế tập trung và một thị trường tự do dựa vào. Hệ thống đầu tiên sử dụng các biểu diễn toán học, sự kiện lịch sử và thao túng thị trường để tạo ra tiền tệ, bởi vì nó tin rằng một nền kinh tế có thể được thiết kế một cách khoa học bởi các nhà chức trách và các chuyên gia. Hệ thống thứ hai nhận ra rằng con người cũng có thể mắc sai lầm, bị ảnh hưởng bởi các quyền ưu tiên linh động, bởi tư lợi, và các yếu tố khác mà không thể đoán trước được, chỉ có thể được phân tích khi nhìn lại. Bản thân ngân hàng trung ương trong các mô hình toán học, có thể được tạo ra hoặc giả mạo, và trong chính quyền trung ương, có thể lừa dối hoặc gây nhầm lẫn. Các giải pháp thay thế cho thị trường tự do tự giới hạn chúng trong hành vi con người, chúng phải đối mặt với phản hồi về những hậu quả, nó có thể không được sáng suốt, nhưng nó không hề sai.
Phân tích tương đối (Comparative analysis) xem xét các cấu trúc và thủ tục của các thể chế cạnh tranh, nó sẽ xác định những thứ mà chúng sẽ tạo ra. Nó không xét đến động lực. Nói cách khác, miễn là các thủ tục cụ thể được làm theo, động lực sẽ không liên quan. Một công nhân trong một nhà máy sản xuất mũ có thể có ý định sản xuất váy cưới. Tuy nhiên, miễn là anh ta tuân theo các quy tắc nơi làm việc, kết quả cho ra sẽ là một chiếc mũ. Một nhân viên cảnh sát có thể tin vào mô hình “thị trường tự do vô chính phủ” về công lý của Murray Rothbard, nhưng miễn là anh ta tuân theo thủ tục của cảnh sát, anh ta sẽ thi hành pháp luật để trừng phạt hành vi mang tính hòa bình. Chỉ bằng cách phá vỡ các quy tắc, thì các nhà sản xuất mũ và các sĩ quan trung thực mới có thể đạt được mục tiêu cá nhân của họ.
Phân tích tương đối cũng đồng thời xem xét các tác động khác nhau của các thể chế song song. Ví dụ, thứ có thể xuất hiện như một bản chất “hỗn loạn” của các thể chế tự phát sẽ cung cấp một lợi ích lớn cho xã hội – sự đổi mới, thứ mà không thể được thiết kế tập trung. Nguồn lực của nó chính là khả năng của những con người sáng tạo trong việc tiếp nhận và thích nghi với các hoàn cảnh thay đổi. Sự thích nghi này có thể rất nhanh, như với crypto, và những người thích nghi đó sẽ được nhận phần thưởng dồi dào với tài sản có lợi cho người đến đầu tiên. Những người đến sau cũng được thưởng, tuy nhiên, vì một sự đổi mới sẽ chỉ tồn tại nếu như nó đem lại giá trị.
Vào năm 300 trước công nguyên, nhà triết học Đạo giáo người Trung Quốc Trang Tử (Chuang-tzu) đã viết, “đã từng tồn tại một việc đó là để nhân loại tự thân một mình; chưa bao giờ tồn tại một việc đó là dẫn dắt nhân loại đến thành công. Trật tự tốt sẽ đem đến những kết quả một cách tự phát khi mọi thứ chỉ có một mình.”
Ngược lại, các thể chế được thiết kế tập trung ngăn cản sự đổi mới vì cấu trúc và thủ tục của chúng chống lại mọi phản hồi, sai sót của chúng được che dấu và bảo vệ. Các thể chế phục các vụ lợi ích của một tầng lớp ưu tú, không phải của cá nhân hay xã hội.
Hiệu ứng “gợn sóng” mang tính tổ chức của thị trường tự do Crypto
Hiệu ứng của crypto lên các tổ chức tài chính được ủy quyền rất phổ biến. Nhưng một cánh cửa lớn dẫn đến sự tự do không chỉ đơn thuần là mở hé; nó phải mở tung tất cả các bản lề của nó, và làm rung chuyển các thể chế xã hội khác. Để lướt qua một số một cách ngẫu nhiên:
Chính sách đối ngoại. Thực phẩm thường được sử dụng như một loại vũ khí của chính sách đối ngoại. Một bài báo gần đây trong Free Thought Project mô tả cách thức công nghệ Blockchain bỏ qua việc vũ khí hóa thực phẩm: “Revolutionary Blockchain Tech đang giúp đỡ các nạn nhân thiên tai và ngăn cản nạn đói mà không cần đến chính phủ.” Crypto cho phép các quốc gia và cá nhân hiểm nghèo né tránh các sắc lệnh kinh tế áp đặt lên họ bởi quyền lực. Điều này sẽ khó khăn hơn trong việc bỏ đói người dân để có được lợi ích chính trị.
Chính sách trong nước. Khi chính phủ Venezuela phá giá đồng Bolivar bằng cách loại bỏ ba số 0 khỏi đồng tiền này, người dân đổ xô vào thị trường tự do thay thế Bitcoin, mà họ đã quen thuộc từ trước. Crypto giải cứu các doanh nghiệp; nó cứu được nhiều mạng sống; nó có thể lật đổ chính phủ.
Kiểm soát xã hội của chức vụ “Phó”. “Operation Chokepoint” là một chính sách ngân hàng trong thời gian Obama làm tổng thống, chính sách này tấn công vào các doanh nghiệp bị cáo buộc ngoài mong muốn nhưng hợp pháp, ví dụ như buôn bán cần sa y tế. Hệ thống ngân hàng đã đóng các tài khoản, hủy thẻ tín dụng và từ chối tất cả các dịch vụ cho khách hàng vi phạm. Sự thi hành này lại được tái diễn. Các ngân hàng đang nhắm đến các cửa hàng cần sa, những người làm trong ngành công nghiệp tình dục (hợp pháp hay bất hợp pháp), và các doanh nghiệp súng đạn. Càng ngày, những người bán hàng này đang chuyển sang crypto để duy trì sinh kế của họ.
Bảo vệ tự do ngôn luận. Sau khi lưu hành các tài liệu làm bẽ mặt chính phủ, Wikileaks đã phải đối mặt với việc phong tỏa ngân hàng, việc này đã giết chết quyền truy cập của Wikileaks đến các khoản quyên góp – nguồn sống của nó. Wikileaks đã mở các khoản quyên góp cho Bitcoin, và tài sản bắt đầu đổ vào. Công tác kiểm duyệt đã bị bỏ qua.
Dòng thông tin tự do. Việc truy tố sở hữu trí tuệ (Intellectual property) thường dựa trên việc theo dõi số tiền và phát hiện người ở đầu bên kia. Vì crypto có thể rất gần với tính ẩn danh, chiến lược đó đã bị phá hủy. Đối với những người từ chối tính hợp lệ của IP, trong đó có tôi, điều này sẽ rất tuyệt vời đối với luồng thông tin toàn cầu.
Chính sách nhập cư. Di dân và di cư tạm thời thường dựa trên khả năng gửi tiền về quê nhà. Nhưng những người di cư thường “không đăng kí ngân hàng” hoặc phải trả lệ phí rất lớn để làm việc này, với gia đình của họ chờ đợi ngày qua ngày cho việc chuyển tiền. Trump đe dọa sẽ cắt giảm sự thúc đẩy cho việc di cư này bằng cách đóng các kênh truyền dẫn. Việc chuyển tiền nhanh và rẻ sẽ rất khó kiểm soát.
Sự thắt chặt của Luật sư và Tòa án. Hợp đồng thông minh là những thỏa thuận ràng buộc có tính hợp pháp sử dụng phần mềm để tự thực hiện. Hợp đồng thông minh đang trên con đường trở nên phổ biến hơn, từ những giao dịch bất động sản đến chính sách bảo hiểm, điều này làm giảm nhu cầu về luật sư một cách đáng kể.
Quyền tự chủ của gia đình. Thuế thừa kế rất khủng khiếp vì chúng là thuế kép; tài sản gia đình bị đánh thuế là do chính phủ kiểm soát. Crypto có thể phân chia tài sản một cách vô hình giữa những người thân yêu.
Kết luận
Trên đây là một hương vị thoảng qua về cách thức tiền mã hóa đang định nghĩa lại khái niệm về các thể chế của xã hội.
Tuy nhiên, để nắm bắt được phạm vi của cuộc cách mạng thể chế, cần tập trung sự tương phản mạnh mẽ hơn vào hai thể chế cơ bản của con người. Trong tác phẩm kinh điển của ông, nhà xã hội học người Đức Franz Oppenheimer đã xác định một trong số hai thể chế trên trong cuốn sách của ông, có tên là Nhà nước (1914). Và cái còn lại là Xã hội.
Xem thêm: Bài 35: [SERIES] Cách mạng Satoshi – Sự bùng nổ choáng ngợp của Trật tự tự phát
Bài 37: [SERIES] Cách mạng Satoshi – Crypto qua lăng kính của cuộc đấu tranh giai cấp
Dịch giả: Diệu Anh
Theo Tapchibitcoin
