Bài viết Machines of Loving Grace: How AI Could Transform the World for the Better trên blog cá nhân của CEO Anthropic, Dario Amodei, một nhân vật tầm cỡ lớn về công nghệ AI trên thế giới, ông đã trình bày một tầm nhìn lạc quan về cách trí tuệ nhân tạo có thể cải thiện thế giới. Dario thảo luận về tiềm năng của AI trong việc giải quyết các vấn đề lớn như bệnh tật, bất bình đẳng, và giúp nền dân chủ phát triển. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng đạt được viễn cảnh này đòi hỏi sự nỗ lực to lớn và hợp tác từ nhiều phía để đảm bảo AI phát triển an toàn và có đạo đức.
Đây là bản dịch sang tiếng Việt của bài viết, bạn cũng có thể đọc bản gốc tiếng Anh tại đây. Vì bài viết khá dài nên chúng tôi đã chia thành 2 bài viết, dưới đây là bài thứ 2. Xem bài dịch đầu tiên tại đây.
3. Phát triển kinh tế và xoá đòi giảm nghèo
Hai phần trước nói về việc phát triển các công nghệ mới giúp chữa bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống của con người. Tuy nhiên, một câu hỏi hiển nhiên từ góc độ nhân đạo là: “Liệu tất cả mọi người có được tiếp cận những công nghệ này không?”
Phát triển một phương pháp chữa bệnh là một chuyện, nhưng tiêu diệt bệnh tật khỏi thế giới lại là một chuyện khác. Nói rộng ra, nhiều can thiệp y tế hiện nay vẫn chưa được áp dụng ở mọi nơi trên thế giới, và vấn đề tương tự cũng áp dụng đối với các cải tiến công nghệ (không phải về sức khỏe) nói chung.
Một cách khác để nói điều này là mức sống ở nhiều nơi trên thế giới vẫn còn cực kỳ nghèo khổ: GDP bình quân đầu người ở khu vực hạ Sahara châu Phi là khoảng $2.000/năm, trong khi ở Hoa Kỳ là khoảng $75.000. Nếu AI làm tăng trưởng kinh tế và chất lượng cuộc sống ở các quốc gia phát triển, trong khi không làm gì để giúp đỡ các quốc gia đang phát triển, thì chúng ta cần xem đó là một thất bại đạo đức nghiêm trọng và là một vết nhơ trong những chiến thắng nhân đạo thực sự mà chúng ta đã đề cập ở hai phần trước. Lý tưởng nhất, AI mạnh mẽ nên giúp các quốc gia đang phát triển bắt kịp các quốc gia phát triển, đồng thời cách mạng hóa các quốc gia này.
Tôi không chắc chắn bằng rằng AI có thể giải quyết bất bình đẳng và tăng trưởng kinh tế như tôi chắc chắn rằng nó có thể phát minh ra các công nghệ cơ bản, vì công nghệ có lợi tức rõ ràng từ trí thông minh (bao gồm khả năng giải quyết các phức tạp và thiếu dữ liệu), trong khi nền kinh tế liên quan đến rất nhiều ràng buộc từ con người, cũng như một lượng lớn phức tạp nội tại. Tôi có phần nghi ngờ rằng một AI có thể giải quyết “vấn đề tính toán xã hội chủ nghĩa” nổi tiếng và tôi không nghĩ rằng các chính phủ sẽ (hoặc nên) giao phó chính sách kinh tế của họ cho một thực thể như vậy, ngay cả khi nó có thể làm được. Cũng có những vấn đề như cách thuyết phục mọi người sử dụng các phương pháp điều trị có hiệu quả nhưng có thể họ nghi ngờ.
Những thách thức mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt càng trở nên phức tạp hơn do tham nhũng lan rộng ở cả khu vực công và tư. Tham nhũng tạo ra một vòng luẩn quẩn: nó làm trầm trọng thêm nghèo đói, và nghèo đói lại sinh ra tham nhũng. Các kế hoạch phát triển kinh tế do AI dẫn dắt cần phải đối mặt với tham nhũng, các thể chế yếu kém và những thách thức rất con người khác.
Tuy nhiên, tôi thấy có lý do đáng kể để lạc quan. Các bệnh đã được tiêu diệt và nhiều quốc gia đã thoát nghèo, trở nên giàu có, và rõ ràng là những quyết định liên quan đến những nhiệm vụ này có lợi tức rất cao từ trí thông minh (dù có các ràng buộc và phức tạp từ con người). Do đó, AI có thể làm tốt hơn những công việc này so với hiện tại. Cũng có thể có những can thiệp mục tiêu có thể vượt qua các ràng buộc của con người mà AI có thể tập trung vào.
Tuy nhiên, quan trọng hơn, chúng ta phải thử. Các công ty AI và các nhà làm chính sách ở các quốc gia phát triển cần làm phần việc của mình để đảm bảo rằng các quốc gia đang phát triển không bị bỏ lại phía sau; nghĩa vụ đạo đức quá lớn. Vì vậy, trong phần này, tôi sẽ tiếp tục đưa ra lập luận lạc quan, nhưng hãy nhớ rằng thành công không được đảm bảo và phụ thuộc vào nỗ lực chung của chúng ta.
Dưới đây là một số dự đoán của tôi về cách tôi nghĩ mọi thứ có thể diễn ra ở các quốc gia đang phát triển trong 5-10 năm sau khi AI mạnh mẽ được phát triển:
Phân phối các can thiệp y tế. Lĩnh vực mà tôi lạc quan nhất có lẽ là phân phối các can thiệp y tế trên toàn cầu. Các bệnh đã thực sự được tiêu diệt nhờ các chiến dịch từ trên xuống: bệnh đậu mùa đã được loại bỏ hoàn toàn vào những năm 1970, và bệnh bại liệt và giun Guinea gần như đã bị tiêu diệt, với ít hơn 100 ca mỗi năm. Mô hình dịch tễ học toán học tinh vi đóng vai trò quan trọng trong các chiến dịch tiêu diệt bệnh, và có vẻ rất có khả năng rằng các hệ thống AI thông minh hơn con người sẽ làm công việc này tốt hơn con người.
Công tác phân phối có thể cũng được tối ưu hóa rất nhiều. Một điều tôi học được khi là một người đóng góp sớm cho GiveWell là một số tổ chức từ thiện y tế hiệu quả hơn rất nhiều so với những tổ chức khác; hy vọng rằng các nỗ lực tăng tốc bằng AI sẽ còn hiệu quả hơn nữa. Thêm vào đó, một số tiến bộ sinh học thực sự làm cho công tác phân phối trở nên dễ dàng hơn: ví dụ, bệnh sốt rét đã khó tiêu diệt vì nó yêu cầu điều trị mỗi khi bệnh tái phát; một loại vắc-xin chỉ cần tiêm một lần làm cho công tác phân phối trở nên đơn giản hơn nhiều (và thực tế những loại vắc-xin cho bệnh sốt rét hiện đang được phát triển).
Các cơ chế phân phối đơn giản hơn cũng có thể có: một số bệnh có thể thực sự bị tiêu diệt bằng cách nhắm vào các vật chủ động vật của chúng, ví dụ như thả muỗi bị nhiễm một loại vi khuẩn ngăn chúng mang bệnh (những con muỗi này sẽ lây bệnh cho tất cả các con muỗi khác) hoặc đơn giản sử dụng các công cụ di truyền để tiêu diệt muỗi. Điều này yêu cầu một hoặc vài hành động tập trung, thay vì một chiến dịch phối hợp phải điều trị hàng triệu ca bệnh. Tổng thể, tôi nghĩ 5-10 năm là một khoảng thời gian hợp lý để một phần lớn (có thể là 50%) lợi ích y tế từ AI sẽ lan rộng đến cả những quốc gia nghèo nhất thế giới.
Một mục tiêu tốt có thể là trong 5-10 năm sau khi Powelful AI ra đời, các quốc gia đang phát triển ít nhất sẽ khỏe mạnh hơn rất nhiều so với các quốc gia phát triển hiện nay, dù vẫn có thể chưa bằng các quốc gia phát triển. Việc đạt được điều này tất nhiên sẽ đòi hỏi một nỗ lực lớn trong y tế toàn cầu, từ thiện, vận động chính trị và nhiều nỗ lực khác, mà cả các nhà phát triển AI và các nhà làm chính sách cần tham gia.
Tăng trưởng kinh tế. Liệu các quốc gia đang phát triển có thể nhanh chóng bắt kịp các quốc gia phát triển không chỉ về mặt sức khỏe mà còn về kinh tế? Có một số tiền lệ cho vấn đề này: vào những thập kỷ cuối của thế kỷ 20, một số nền kinh tế Đông Á đã đạt được mức tăng trưởng GDP thực tế khoảng 10% mỗi năm, giúp họ bắt kịp các quốc gia phát triển.
Các nhà hoạch định kinh tế đã đưa ra những quyết định dẫn đến thành công này, không phải bằng cách kiểm soát toàn bộ nền kinh tế mà là bằng cách tác động vào một số yếu tố then chốt (như chính sách công nghiệp tập trung vào xuất khẩu, và tránh xa sự cám dỗ dựa vào tài nguyên thiên nhiên); vì vậy, khả năng các “bộ trưởng tài chính và thống đốc ngân hàng trung ương AI” có thể sao chép hoặc thậm chí vượt qua mức tăng trưởng 10% này là rất có thể.
Một câu hỏi quan trọng là làm thế nào để thuyết phục các chính phủ các quốc gia đang phát triển áp dụng những quyết định này mà vẫn tôn trọng nguyên tắc tự quyết – một số có thể sẽ nhiệt tình, nhưng một số khác có thể sẽ hoài nghi. Mặt lạc quan, nhiều can thiệp y tế trong điểm trước có khả năng tự động thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: việc loại bỏ AIDS, sốt rét, giun ký sinh sẽ có tác động chuyển hóa năng suất, chưa kể đến lợi ích kinh tế mà một số can thiệp khoa học thần kinh (như cải thiện tâm trạng và sự tập trung) có thể mang lại cho cả thế giới phát triển và đang phát triển.
Cuối cùng, công nghệ AI không liên quan đến sức khỏe (như công nghệ năng lượng, drone vận chuyển, vật liệu xây dựng cải tiến, logistics và phân phối tốt hơn, v.v.) có thể đơn giản là lan tỏa tự nhiên; ví dụ, điện thoại di động đã nhanh chóng lan tỏa ở vùng hạ Sahara thông qua các cơ chế thị trường mà không cần sự trợ giúp của các tổ chức từ thiện.
Mặt tiêu cực, mặc dù AI và tự động hóa có nhiều lợi ích tiềm năng, nhưng chúng cũng tạo ra thách thức cho sự phát triển kinh tế, đặc biệt là đối với các quốc gia chưa công nghiệp hóa. Việc tìm ra cách để đảm bảo các quốc gia này vẫn có thể phát triển và cải thiện nền kinh tế trong kỷ nguyên tự động hóa ngày càng gia tăng là một thách thức quan trọng mà các nhà kinh tế và chính sách cần giải quyết.
Tổng thể, một kịch bản lý tưởng – có thể là mục tiêu cần hướng tới – sẽ là tăng trưởng GDP hàng năm 20% ở các quốc gia đang phát triển, trong đó 10% đến từ các quyết định kinh tế hỗ trợ AI và sự lan tỏa tự nhiên của các công nghệ AI, bao gồm nhưng không giới hạn ở sức khỏe. Nếu đạt được, điều này sẽ đưa GDP bình quân đầu người của khu vực hạ Sahara lên mức ngang GDP hiện tại của Trung Quốc trong 5-10 năm tới, trong khi nâng cao mức sống của phần lớn các quốc gia đang phát triển lên mức cao hơn GDP hiện tại của Mỹ. Một lần nữa, đây là một kịch bản lý tưởng, không phải là điều sẽ xảy ra mặc định: đó là điều mà tất cả chúng ta phải cùng nhau nỗ lực để làm cho có khả năng xảy ra hơn.
An ninh lương thực. Những tiến bộ trong công nghệ cây trồng như phân bón và thuốc trừ sâu tốt hơn, tự động hóa nhiều hơn và sử dụng đất hiệu quả hơn đã tăng năng suất cây trồng một cách mạnh mẽ suốt thế kỷ 20, giúp hàng triệu người thoát khỏi nạn đói. Công nghệ sinh học hiện nay đang cải thiện nhiều loại cây trồng hơn nữa. Việc tìm ra thêm các cách thức làm này – cũng như làm cho các chuỗi cung ứng nông nghiệp trở nên hiệu quả hơn – có thể sẽ mang lại một Cuộc Cách Mạng Xanh lần hai do AI thúc đẩy, giúp thu hẹp khoảng cách giữa các quốc gia đang phát triển và phát triển.
Giảm thiểu biến đổi khí hậu. Biến đổi khí hậu sẽ tác động mạnh mẽ hơn ở các quốc gia đang phát triển, làm cản trở sự phát triển của họ. Chúng ta có thể mong đợi rằng AI sẽ dẫn đến những cải tiến trong các công nghệ làm chậm hoặc ngừng biến đổi khí hậu, từ công nghệ thu khí carbon từ bầu khí quyển và năng lượng sạch đến thịt nuôi trong phòng thí nghiệm giúp giảm sự phụ thuộc vào ngành chăn nuôi gia súc có mức carbon cao.
Dĩ nhiên, như đã bàn luận ở trên, công nghệ không phải là yếu tố duy nhất hạn chế tiến bộ trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu – như với tất cả các vấn đề đã đề cập trong bài luận này, yếu tố xã hội con người cũng rất quan trọng. Tuy nhiên, có lý do để tin rằng nghiên cứu tăng cường bởi AI sẽ mang lại các phương tiện để giảm thiểu biến đổi khí hậu ít tốn kém và gián đoạn hơn, làm giảm đi nhiều sự phản đối và giải phóng các quốc gia đang phát triển để đạt được nhiều tiến bộ về kinh tế hơn.
Bất bình đẳng trong các quốc gia. Tôi chủ yếu nói về bất bình đẳng như một hiện tượng toàn cầu (mà tôi nghĩ là biểu hiện quan trọng nhất của nó), nhưng dĩ nhiên, bất bình đẳng cũng tồn tại trong các quốc gia. Với các can thiệp y tế tiên tiến và đặc biệt là các thuốc tăng cường tuổi thọ hoặc cải thiện nhận thức, sẽ có những lo ngại hợp lý rằng các công nghệ này “chỉ dành cho người giàu”. Tôi lạc quan hơn về bất bình đẳng trong các quốc gia, đặc biệt là ở các quốc gia phát triển, vì hai lý do.
Thứ nhất, thị trường hoạt động hiệu quả hơn ở các quốc gia phát triển, và thị trường thường rất giỏi trong việc giảm chi phí của các công nghệ có giá trị cao theo thời gian. Thứ hai, các thể chế chính trị ở các quốc gia phát triển có khả năng đáp ứng tốt hơn với công dân của họ và có năng lực nhà nước lớn hơn để thực hiện các chương trình tiếp cận phổ quát – và tôi kỳ vọng công dân sẽ yêu cầu có quyền tiếp cận các công nghệ có khả năng cải thiện chất lượng cuộc sống một cách mạnh mẽ như vậy.
Dĩ nhiên, không phải là điều hiển nhiên rằng những yêu cầu như vậy sẽ thành công – và đây là một nơi khác mà chúng ta phải làm tất cả những gì có thể để đảm bảo một xã hội công bằng. Có một vấn đề riêng biệt về bất bình đẳng tài sản (khác với bất bình đẳng trong việc tiếp cận các công nghệ cứu sống và cải thiện chất lượng cuộc sống), điều này có vẻ khó giải quyết và tôi sẽ bàn thêm trong phần 5.
Vấn đề “từ chối tham gia”. Một mối lo ngại ở cả các quốc gia phát triển và đang phát triển là việc người dân từ chối tham gia các lợi ích do AI mang lại (giống như phong trào chống vaccine, hoặc các phong trào Luddite nói chung). Có thể sẽ xảy ra các chu kỳ phản hồi xấu, ví dụ, những người không đủ khả năng đưa ra quyết định tốt lại từ chối chính những công nghệ giúp cải thiện khả năng ra quyết định của họ, dẫn đến một khoảng cách ngày càng rộng và thậm chí tạo ra một tầng lớp dưới cùng dystopia (một số nhà nghiên cứu đã lập luận rằng điều này sẽ làm suy yếu nền dân chủ, một chủ đề tôi sẽ bàn thêm trong phần tiếp theo).
Điều này sẽ, một lần nữa, tạo ra một vết nhơ đạo đức đối với các tiến bộ tích cực của AI. Đây là một vấn đề khó giải quyết vì tôi không nghĩ rằng việc ép buộc mọi người là đúng đắn về mặt đạo đức, nhưng ít nhất chúng ta có thể cố gắng tăng cường sự hiểu biết khoa học của mọi người – và có thể AI có thể giúp chúng ta với vấn đề này. Một dấu hiệu lạc quan là trong lịch sử, các phong trào chống công nghệ thường chỉ ồn ào mà không có nhiều hành động: chỉ trích công nghệ hiện đại là điều phổ biến, nhưng cuối cùng hầu hết mọi người đều áp dụng nó, ít nhất khi đó là vấn đề của sự lựa chọn cá nhân. Cá nhân thường xuyên áp dụng các công nghệ sức khỏe và tiêu dùng, trong khi các công nghệ thật sự bị ngăn cản, như năng lượng hạt nhân, lại là quyết định chính trị tập thể.
Nhìn chung, tôi lạc quan về việc nhanh chóng mang các tiến bộ sinh học của AI đến người dân ở các quốc gia đang phát triển. Tôi hy vọng, dù không hoàn toàn tự tin, rằng AI cũng có thể giúp thúc đẩy các tỷ lệ tăng trưởng kinh tế chưa từng có và cho phép các quốc gia đang phát triển ít nhất vượt qua được vị trí hiện tại của các quốc gia phát triển. Tôi lo ngại về vấn đề “từ chối tham gia” ở cả thế giới phát triển và đang phát triển, nhưng tôi nghi ngờ rằng vấn đề này sẽ dần giảm theo thời gian và AI có thể giúp tăng tốc quá trình này. Thế giới sẽ không hoàn hảo, và những người đang tụt lại sẽ không bắt kịp hoàn toàn, ít nhất là không trong vài năm đầu. Nhưng với nỗ lực mạnh mẽ từ phía chúng ta, chúng ta có thể giúp mọi thứ đi đúng hướng — và nhanh chóng. Nếu chúng ta làm được điều này, chúng ta có thể trả một phần món nợ về phẩm giá và bình đẳng mà chúng ta nợ mỗi con người trên trái đất.
4. Hòa bình và quản trị
Giả sử mọi thứ trong ba phần đầu tiên diễn ra tốt đẹp: bệnh tật, nghèo đói và bất bình đẳng giảm đáng kể và mức độ trải nghiệm con người được nâng cao một cách đáng kể. Điều này không có nghĩa là tất cả các nguyên nhân chính của sự khổ đau của con người được giải quyết. Con người vẫn là mối đe dọa đối với nhau. Mặc dù có một xu hướng cải tiến công nghệ và phát triển kinh tế dẫn đến dân chủ và hòa bình, nhưng đây là một xu hướng rất mơ hồ, với sự thoái lui thường xuyên (và gần đây). Vào đầu thế kỷ 20, người ta nghĩ rằng họ đã loại bỏ được chiến tranh; rồi sau đó là hai cuộc chiến thế giới.
Ba mươi năm trước, Francis Fukuyama đã viết về “Cuối cùng của Lịch sử” và chiến thắng cuối cùng của dân chủ tự do; điều đó vẫn chưa xảy ra. Hai mươi năm trước, các nhà hoạch định chính sách của Mỹ tin rằng tự do thương mại với Trung Quốc sẽ khiến nước này trở nên tự do hơn khi trở nên giàu có; điều đó không hề xảy ra, và bây giờ chúng ta dường như đang tiến tới một cuộc chiến tranh lạnh thứ hai với một khối chuyên quyền đang trỗi dậy. Và những lý thuyết có thể xảy ra cho thấy công nghệ internet có thể thực sự ủng hộ chủ nghĩa độc tài, không phải dân chủ như ban đầu nghĩ (ví dụ trong giai đoạn “Mùa xuân Ả Rập”). Có vẻ như rất quan trọng để hiểu được cách AI mạnh mẽ sẽ giao thoa với các vấn đề hòa bình, dân chủ và tự do.
Đáng tiếc, tôi không thấy lý do mạnh mẽ để tin rằng AI sẽ thúc đẩy dân chủ và hòa bình theo cách ưu tiên hoặc cấu trúc, như tôi nghĩ AI sẽ thúc đẩy sức khỏe con người và giảm nghèo. Xung đột con người là đối kháng và AI về nguyên lý có thể giúp cả “phe tốt” và “phe xấu”. Nếu có gì đó đáng lo ngại, một số yếu tố cấu trúc có vẻ đáng lo ngại: AI có thể sẽ giúp cải thiện việc tuyên truyền và giám sát, hai công cụ quan trọng trong bộ công cụ của những kẻ độc tài.
Vì vậy, trách nhiệm của chúng ta là các cá nhân phải định hướng mọi thứ đi theo hướng đúng: nếu chúng ta muốn AI ủng hộ dân chủ và quyền cá nhân, chúng ta sẽ phải chiến đấu để đạt được kết quả đó. Tôi cảm thấy mạnh mẽ hơn về vấn đề này so với bất bình đẳng quốc tế: chiến thắng của dân chủ tự do và ổn định chính trị không phải là điều chắc chắn, có thể là không thậm chí khả thi, và sẽ đòi hỏi sự hy sinh và cam kết lớn từ tất cả chúng ta, như nó thường đã xảy ra trong quá khứ.
Tôi nghĩ vấn đề này có hai phần: xung đột quốc tế và cấu trúc nội bộ của các quốc gia. Về mặt quốc tế, có vẻ rất quan trọng để các nền dân chủ có thế thượng phong trên sân khấu thế giới khi AI mạnh mẽ được tạo ra. Chủ nghĩa độc tài do AI hỗ trợ có vẻ là điều quá khủng khiếp để tưởng tượng, vì vậy các nền dân chủ cần phải có khả năng thiết lập các điều kiện mà AI mạnh mẽ sẽ được đưa vào thế giới, cả để tránh bị vượt qua bởi các quốc gia độc tài và để ngăn chặn vi phạm nhân quyền trong các quốc gia độc tài.
Dự đoán hiện tại của tôi về cách tốt nhất để làm điều này là thông qua chiến lược “hiệp ước”, trong đó một liên minh các nền dân chủ tìm cách giành được lợi thế rõ rệt (dù chỉ là tạm thời) đối với AI mạnh mẽ bằng cách bảo đảm chuỗi cung ứng của nó, mở rộng nhanh chóng và chặn hoặc trì hoãn đối thủ tiếp cận các tài nguyên chủ chốt như chip và thiết bị bán dẫn.
Liên minh này sẽ vừa sử dụng AI để đạt được sự vượt trội quân sự vững chắc (cây gậy) trong khi đồng thời cung cấp việc phân phối lợi ích của AI mạnh mẽ (của cải) cho một nhóm quốc gia ngày càng rộng lớn hơn để đổi lấy việc hỗ trợ chiến lược của liên minh nhằm thúc đẩy dân chủ (điều này sẽ có phần tương tự như “Nguyên tử vì Hòa bình”). Liên minh này sẽ nhằm mục đích thu hút sự hỗ trợ của ngày càng nhiều quốc gia trên thế giới, cô lập các đối thủ tồi tệ nhất của chúng ta và cuối cùng đặt họ vào tình thế mà họ sẽ tốt hơn nếu thực hiện giao dịch giống như phần còn lại của thế giới: từ bỏ cạnh tranh với các nền dân chủ để nhận tất cả các lợi ích mà không phải đấu tranh với một kẻ thù mạnh hơn.
Nếu chúng ta có thể làm được tất cả điều này, chúng ta sẽ có một thế giới trong đó các nền dân chủ dẫn đầu trên sân khấu thế giới và có sức mạnh kinh tế và quân sự để tránh bị suy yếu, xâm chiếm hoặc phá hoại bởi các chế độ độc tài, và có thể biến sự vượt trội về AI của họ thành một lợi thế bền vững. Điều này có thể dẫn đến một “1991 vĩnh cửu” — một thế giới nơi các nền dân chủ có thế thượng phong và những giấc mơ của Fukuyama được hiện thực hóa. Một lần nữa, điều này sẽ rất khó đạt được, và đặc biệt sẽ yêu cầu sự hợp tác chặt chẽ giữa các công ty AI tư nhân và các chính phủ dân chủ, cũng như các quyết định vô cùng sáng suốt về sự cân bằng giữa của cải và cây gậy.
Ngay cả khi mọi thứ diễn ra tốt đẹp, vẫn còn câu hỏi về cuộc chiến giữa dân chủ và độc tài trong mỗi quốc gia. Rõ ràng là khó dự đoán những gì sẽ xảy ra ở đây, nhưng tôi có một chút lạc quan rằng, với một môi trường toàn cầu mà trong đó các nền dân chủ kiểm soát AI mạnh nhất, thì AI có thể thực sự giúp thúc đẩy dân chủ ở mọi nơi. Cụ thể, trong môi trường này, các chính phủ dân chủ có thể sử dụng AI vượt trội của họ để giành chiến thắng trong cuộc chiến thông tin: họ có thể phản công các hoạt động tuyên truyền và ảnh hưởng của các chế độ độc tài và thậm chí có thể tạo ra một môi trường thông tin tự do toàn cầu bằng cách cung cấp các kênh thông tin và dịch vụ AI theo cách mà các chế độ độc tài thiếu khả năng kỹ thuật để chặn hoặc giám sát. Có lẽ không cần phải truyền bá tuyên truyền, chỉ cần phản công các cuộc tấn công ác ý và mở khóa dòng chảy thông tin tự do. Mặc dù không ngay lập tức, nhưng một sân chơi công bằng như vậy có cơ hội tốt để dần dần nghiêng về phía dân chủ trong quản trị toàn cầu, vì một số lý do.
Đầu tiên, sự gia tăng chất lượng cuộc sống trong các phần 1-3 sẽ, nếu tất cả các yếu tố được giữ nguyên, thúc đẩy dân chủ: lịch sử cho thấy điều này, ít nhất là ở một mức độ nào đó. Đặc biệt, tôi kỳ vọng sự cải thiện về sức khỏe tâm thần, phúc lợi và giáo dục sẽ gia tăng dân chủ, vì cả ba yếu tố này đều có mối quan hệ tiêu cực với sự ủng hộ các nhà lãnh đạo độc tài. Nhìn chung, khi các nhu cầu khác của con người được đáp ứng, mọi người sẽ mong muốn tự biểu đạt nhiều hơn, và dân chủ là một trong những cách thể hiện bản thân. Ngược lại, chủ nghĩa độc tài phát triển dựa trên sự sợ hãi và oán giận.
Thứ hai, có khả năng cao là thông tin tự do thực sự có thể làm suy yếu chủ nghĩa độc tài, miễn là những kẻ độc tài không thể kiểm duyệt nó. Và AI không bị kiểm duyệt cũng có thể mang đến cho các cá nhân công cụ mạnh mẽ để làm suy yếu các chính phủ đàn áp. Các chính phủ đàn áp tồn tại bằng cách từ chối cho người dân một loại kiến thức chung nhất định, ngăn họ nhận ra rằng “hoàng đế không mặc quần áo”.
Ví dụ, Srđa Popović, người đã giúp lật đổ chính phủ Milošević ở Serbia, đã viết rất nhiều về các kỹ thuật tâm lý để tước đoạt quyền lực của các nhà độc tài, nhằm phá vỡ lời nguyền và tập hợp sự ủng hộ chống lại một nhà độc tài. Một phiên bản AI siêu hiệu quả của Popović (có kỹ năng có vẻ như có lợi nhuận cao với trí tuệ) trong tay mọi người, mà các nhà độc tài không thể chặn hoặc kiểm duyệt, có thể tạo ra một làn sóng hỗ trợ các nhà đối lập và cải cách trên toàn thế giới. Nói lại một lần nữa, đây sẽ là một cuộc chiến lâu dài và kéo dài, một cuộc chiến mà chiến thắng không được đảm bảo, nhưng nếu chúng ta thiết kế và xây dựng AI theo cách đúng đắn, ít nhất đây sẽ là một cuộc chiến mà những người ủng hộ tự do trên toàn thế giới có lợi thế.
Giống như với thần kinh học và sinh học, chúng ta cũng có thể hỏi liệu mọi thứ có thể “tốt hơn bình thường” không – không chỉ là làm sao tránh được chế độ độc tài, mà là làm sao để làm cho các nền dân chủ tốt hơn so với hiện nay. Ngay cả trong các nền dân chủ, bất công vẫn xảy ra mọi lúc. Các xã hội theo nguyên tắc pháp quyền cam kết với công dân của họ rằng tất cả mọi người sẽ bình đẳng trước pháp luật và mọi người có quyền cơ bản về nhân quyền, nhưng rõ ràng là mọi người không phải lúc nào cũng nhận được những quyền đó trong thực tế. Việc cam kết này dù chỉ được thực hiện một phần cũng đã là điều đáng tự hào, nhưng liệu AI có thể giúp chúng ta làm tốt hơn không?
Ví dụ, liệu AI có thể cải thiện hệ thống pháp lý và tư pháp của chúng ta bằng cách làm cho các quyết định và quy trình trở nên công bằng hơn không? Ngày nay, mọi người chủ yếu lo ngại trong các bối cảnh pháp lý hay tư pháp rằng các hệ thống AI sẽ là nguyên nhân gây phân biệt đối xử, và những lo ngại này là quan trọng và cần phải được bảo vệ. Đồng thời, sức sống của nền dân chủ phụ thuộc vào việc khai thác các công nghệ mới để cải thiện các tổ chức dân chủ, không chỉ phản ứng với những rủi ro. Một sự triển khai AI thực sự trưởng thành và thành công có tiềm năng giảm bớt thiên vị và công bằng hơn cho tất cả mọi người.
Trong suốt hàng thế kỷ, các hệ thống pháp lý đã phải đối mặt với tình huống nan giải là luật pháp nhắm đến tính công bằng, nhưng lại vốn chủ quan và do đó phải được giải thích bởi những con người có thành kiến. Cố gắng làm cho luật pháp hoàn toàn máy móc đã không thành công vì thế giới thực rất lộn xộn và không phải lúc nào cũng có thể nắm bắt được bằng các công thức toán học.
Thay vào đó, các hệ thống pháp lý phụ thuộc vào các tiêu chí mơ hồ như “hình phạt tàn nhẫn và khác thường” hay “hoàn toàn không có giá trị xã hội cứu chuộc”, mà con người phải giải thích – và thường làm như vậy theo cách thể hiện thiên vị, sự ưu ái, hoặc tùy tiện. “Hợp đồng thông minh” trong các loại tiền điện tử chưa cách mạng hóa luật pháp vì mã thông thường không đủ thông minh để phân xử được nhiều vấn đề quan trọng. Nhưng AI có thể đủ thông minh cho điều này: đó là công nghệ đầu tiên có khả năng đưa ra các phán quyết mơ hồ, rộng lớn theo cách lặp lại và cơ học.
Tôi không đề xuất rằng chúng ta thay thế các thẩm phán bằng các hệ thống AI, nhưng sự kết hợp giữa tính công bằng với khả năng hiểu và xử lý các tình huống thực tế hỗn độn có thể mang lại những ứng dụng tích cực quan trọng cho luật pháp và công lý. Ít nhất, những hệ thống như vậy có thể làm việc cùng con người như một sự hỗ trợ trong việc ra quyết định.
Minh bạch sẽ là yếu tố quan trọng trong bất kỳ hệ thống nào như vậy, và một khoa học AI trưởng thành có thể cung cấp điều này: quá trình huấn luyện các hệ thống như vậy có thể được nghiên cứu kỹ lưỡng, và các kỹ thuật giải thích nâng cao có thể được sử dụng để nhìn vào mô hình cuối cùng và đánh giá nó về những thiên vị tiềm ẩn, theo cách mà con người không thể làm được. Những công cụ AI như vậy cũng có thể được sử dụng để giám sát các vi phạm quyền cơ bản trong bối cảnh tư pháp hoặc cảnh sát, làm cho các hiến pháp trở nên tự thực thi hơn.
Trong cùng một hướng, AI có thể được sử dụng để tổng hợp ý kiến và thúc đẩy sự đồng thuận giữa công dân, giải quyết mâu thuẫn, tìm kiếm điểm chung, và tìm kiếm sự thỏa hiệp. Một số ý tưởng ban đầu theo hướng này đã được thực hiện trong dự án dân chủ tính toán, bao gồm hợp tác với Anthropic. Một công dân có hiểu biết và suy nghĩ thấu đáo rõ ràng sẽ củng cố các tổ chức dân chủ.
Cũng có một cơ hội rõ ràng cho AI được sử dụng để giúp cung cấp các dịch vụ chính phủ – chẳng hạn như phúc lợi y tế hoặc các dịch vụ xã hội – mà về lý thuyết có sẵn cho tất cả mọi người nhưng trên thực tế thường thiếu nghiêm trọng, và ở một số nơi còn tồi tệ hơn những nơi khác. Điều này bao gồm các dịch vụ y tế, DMV, thuế, an sinh xã hội, thực thi quy chuẩn xây dựng, và vân vân. Có một AI rất thấu đáo và hiểu biết, với nhiệm vụ cung cấp cho bạn tất cả những gì bạn được chính phủ cấp theo cách mà bạn có thể hiểu – và đồng thời giúp bạn tuân thủ các quy tắc chính phủ thường xuyên gây nhầm lẫn – sẽ là một vấn đề lớn. Tăng cường năng lực nhà nước vừa giúp thực hiện lời hứa bình đẳng trước pháp luật, vừa tăng cường sự tôn trọng đối với chính quyền dân chủ. Các dịch vụ được triển khai kém hiện đang là yếu tố thúc đẩy chủ nghĩa hoài nghi về chính phủ.
Tất cả những ý tưởng này đều hơi mơ hồ, và như tôi đã nói ở đầu phần này, tôi không tự tin vào tính khả thi của chúng bằng những tiến bộ trong sinh học, thần kinh học và xóa đói giảm nghèo. Chúng có thể là những ý tưởng không thực tế. Nhưng điều quan trọng là phải có một tầm nhìn tham vọng, sẵn sàng mơ lớn và thử nghiệm. Tầm nhìn AI như một người bảo vệ tự do, quyền cá nhân và bình đẳng trước pháp luật là một tầm nhìn quá mạnh mẽ để không đấu tranh vì nó. Một chế độ chính trị thế kỷ 21, được hỗ trợ bởi AI, có thể vừa là người bảo vệ mạnh mẽ hơn cho tự do cá nhân, vừa là ngọn hải đăng hy vọng giúp biến dân chủ tự do thành hình thức chính phủ mà cả thế giới muốn áp dụng.
5. Công việc và ý nghĩa
Ngay cả khi mọi thứ trong bốn phần trước diễn ra thuận lợi – không chỉ là chúng ta giảm bớt bệnh tật, nghèo đói và bất bình đẳng, mà chủ nghĩa dân chủ tự do trở thành hình thức chính phủ chủ đạo, và các nền dân chủ tự do hiện có trở thành các phiên bản tốt hơn của chính mình – ít nhất vẫn còn một câu hỏi quan trọng. “Thật tuyệt vời khi chúng ta sống trong một thế giới công nghệ tiên tiến và công bằng, nhưng khi AI làm tất cả mọi thứ, con người sẽ tìm thấy ý nghĩa ở đâu? Và về mặt kinh tế, họ sẽ sống sót như thế nào?”.
Tôi nghĩ câu hỏi này khó hơn những câu hỏi khác. Tôi không có ý là tôi bi quan hơn về câu hỏi này so với những câu hỏi khác (dù tôi cũng nhận thấy những thách thức). Ý tôi là, câu hỏi này mơ hồ hơn và khó dự đoán trước được, vì nó liên quan đến các câu hỏi vĩ mô về cách thức tổ chức xã hội, điều mà thường chỉ có thể được giải quyết theo thời gian và theo cách phân cấp.
Ví dụ, các xã hội săn bắn-hái lượm trong lịch sử có thể đã nghĩ rằng cuộc sống là vô nghĩa nếu không có việc săn bắn và các nghi lễ tôn giáo liên quan đến săn bắn, và có thể đã tưởng rằng xã hội công nghệ thịnh vượng của chúng ta là thiếu mục đích. Họ cũng có thể không hiểu được làm thế nào nền kinh tế của chúng ta có thể nuôi sống tất cả mọi người, hoặc vai trò mà con người có thể phục vụ hữu ích trong một xã hội cơ giới hóa.
Tuy nhiên, ít nhất tôi cũng nghĩ cần phải nói vài điều về câu hỏi này, với điều kiện rằng sự ngắn gọn của phần này không phải là dấu hiệu tôi không coi trọng những vấn đề này – ngược lại, đó là dấu hiệu của việc không có câu trả lời rõ ràng.
Về câu hỏi ý nghĩa, tôi nghĩ rất có thể là một sai lầm nếu tin rằng các nhiệm vụ bạn thực hiện là vô nghĩa chỉ vì AI có thể làm chúng tốt hơn. Hầu hết mọi người không phải là người giỏi nhất thế giới trong bất kỳ việc gì, và dường như họ không cảm thấy quá phiền lòng về điều đó. Dĩ nhiên, ngày nay họ vẫn có thể đóng góp thông qua lợi thế so sánh, và có thể tìm thấy ý nghĩa từ giá trị kinh tế họ tạo ra, nhưng con người cũng rất thích các hoạt động không tạo ra giá trị kinh tế.
Tôi dành rất nhiều thời gian chơi game, bơi lội, đi bộ ngoài trời và nói chuyện với bạn bè, tất cả những điều này đều không tạo ra giá trị kinh tế. Tôi có thể dành một ngày cố gắng trở nên giỏi hơn trong một trò chơi điện tử, hay nhanh hơn khi đạp xe lên núi, và tôi không thực sự quan tâm rằng có người nào đó ở đâu đó làm những việc đó tốt hơn. Dù sao thì tôi nghĩ ý nghĩa chủ yếu đến từ các mối quan hệ và sự kết nối giữa con người, chứ không phải từ lao động kinh tế.
Con người muốn cảm giác thành tựu, thậm chí cảm giác cạnh tranh, và trong một thế giới hậu-AI, sẽ hoàn toàn có thể dành cả năm trời để thực hiện một nhiệm vụ rất khó với một chiến lược phức tạp, giống như những gì con người làm ngày nay khi họ bắt đầu các dự án nghiên cứu, cố gắng trở thành diễn viên Hollywood, hoặc sáng lập công ty. Thực tế là (a) một AI nào đó có thể làm nhiệm vụ này tốt hơn, và (b) nhiệm vụ này không còn là một yếu tố được thưởng trong nền kinh tế toàn cầu, dường như không quan trọng lắm đối với tôi.
Mảnh ghép kinh tế thực sự có vẻ khó khăn hơn đối với tôi so với vấn đề ý nghĩa. Khi tôi nói về “kinh tế” trong phần này, tôi đang nói đến vấn đề có thể là hầu hết hoặc tất cả con người có thể không đóng góp có ý nghĩa cho một nền kinh tế do AI điều khiển. Đây là một vấn đề vĩ mô hơn vấn đề bất bình đẳng, đặc biệt là bất bình đẳng trong việc tiếp cận các công nghệ mới, mà tôi đã bàn trong Phần 3.
Trước hết, trong ngắn hạn, tôi đồng ý với các lập luận rằng lợi thế so sánh sẽ tiếp tục giữ cho con người có giá trị và thực tế là tăng năng suất của họ, thậm chí có thể làm cho sân chơi trở nên công bằng hơn giữa con người với nhau. Miễn là AI chỉ làm giỏi 90% công việc, 10% còn lại sẽ giúp con người trở nên rất mạnh mẽ, tăng lương và thực tế tạo ra nhiều công việc mới cho con người bổ sung và khuếch đại những gì AI giỏi, đến mức “10%” đó sẽ mở rộng để tiếp tục sử dụng hầu hết mọi người.
Thực tế, ngay cả khi AI có thể làm tất cả mọi thứ tốt hơn con người, nhưng nó vẫn không hiệu quả hoặc đắt đỏ ở một số nhiệm vụ, hoặc nếu nguồn tài nguyên cho con người và AI là khác biệt đáng kể, thì logic của lợi thế so sánh vẫn áp dụng. Một lĩnh vực mà con người có khả năng duy trì lợi thế tương đối (hoặc thậm chí tuyệt đối) trong một thời gian dài là thế giới vật lý. Do đó, tôi nghĩ nền kinh tế con người có thể vẫn tiếp tục hợp lý ngay cả khi chúng ta đạt tới “một quốc gia của những thiên tài trong trung tâm dữ liệu”.
Tuy nhiên, tôi nghĩ về lâu dài, AI sẽ trở nên hiệu quả rộng rãi và rẻ đến mức điều này sẽ không còn áp dụng. Lúc đó, cấu trúc kinh tế hiện tại của chúng ta sẽ không còn hợp lý, và sẽ cần có một cuộc trò chuyện rộng rãi trong xã hội về cách thức tổ chức nền kinh tế.
Mặc dù điều này có thể nghe có vẻ điên rồ, nhưng thực tế là nền văn minh đã vượt qua thành công những chuyển biến kinh tế lớn trong quá khứ: từ săn bắn-hái lượm sang nông nghiệp, từ nông nghiệp sang phong kiến, và từ phong kiến sang công nghiệp. Tôi nghi ngờ rằng sẽ cần một cái gì đó mới và kỳ lạ hơn, và đó là điều mà hôm nay không ai làm tốt trong việc hình dung.
Có thể đó sẽ đơn giản như một thu nhập cơ bản toàn cầu cho mọi người, mặc dù tôi nghi ngờ rằng điều này chỉ là một phần nhỏ trong giải pháp. Có thể đó là một nền kinh tế tư bản của các hệ thống AI, sau đó phân phát tài nguyên (một lượng khổng lồ, vì chiếc bánh kinh tế tổng thể sẽ rất lớn) cho con người dựa trên một nền kinh tế phụ trợ về những gì các hệ thống AI nghĩ là xứng đáng thưởng cho con người (dựa trên một sự phán xét cuối cùng được rút ra từ các giá trị con người).
Có thể nền kinh tế vận hành trên điểm Whuffie. Hoặc có thể con người vẫn sẽ có giá trị kinh tế sau tất cả, theo một cách mà các mô hình kinh tế thông thường không thể tiên đoán được. Tất cả những giải pháp này đều có vô số vấn đề có thể xảy ra, và không thể biết được liệu chúng có hợp lý hay không nếu không có rất nhiều sự thử nghiệm và thực hành. Và giống như một số thách thức khác, chúng ta sẽ có thể phải chiến đấu để có được kết quả tốt ở đây: các hướng đi khai thác hoặc dystopian rõ ràng cũng là những khả năng và phải được ngăn chặn. Có thể viết rất nhiều về những câu hỏi này và tôi hy vọng sẽ làm điều đó vào một thời điểm nào đó trong tương lai.
Tổng kết
Thông qua các chủ đề đa dạng ở trên, tôi đã cố gắng trình bày một tầm nhìn về một thế giới có thể trở thành hiện thực nếu mọi thứ diễn ra thuận lợi với trí tuệ nhân tạo (AI), và sẽ tốt đẹp hơn rất nhiều so với thế giới ngày nay. Tôi không biết liệu thế giới này có thực tế hay không, và ngay cả khi có, nó cũng sẽ không thể đạt được mà không có sự nỗ lực và đấu tranh lớn lao của nhiều người dũng cảm và tận tâm. Mọi người (bao gồm cả các công ty AI!) sẽ cần phải làm phần của mình để cả ngăn ngừa rủi ro và thực hiện đầy đủ những lợi ích.
Nhưng đó là một thế giới đáng để chiến đấu. Nếu tất cả những điều này thực sự xảy ra trong 5 đến 10 năm tới – sự chiến thắng của hầu hết các bệnh tật, sự phát triển tự do sinh học và nhận thức, việc đưa hàng tỷ người ra khỏi nghèo đói để cùng chia sẻ công nghệ mới, sự phục hưng của dân chủ tự do và quyền con người – tôi đoán rằng tất cả những ai chứng kiến điều đó sẽ ngạc nhiên về tác động mà nó mang lại. Tôi không có ý nói đến trải nghiệm hưởng lợi từ tất cả các công nghệ mới, mặc dù điều đó chắc chắn sẽ thật kỳ diệu. Ý tôi là trải nghiệm khi chứng kiến một tập hợp các lý tưởng lâu dài trở thành hiện thực trước mắt chúng ta tất cả một lúc. Tôi nghĩ nhiều người sẽ thực sự xúc động đến rơi nước mắt vì điều đó.
Trong suốt quá trình viết bài này, tôi nhận thấy một sự căng thẳng thú vị. Một mặt, tầm nhìn được trình bày ở đây là cực kỳ cấp tiến: đó không phải là điều mà gần như ai cũng mong đợi sẽ xảy ra trong thập kỷ tới, và sẽ có thể khiến nhiều người nghĩ rằng đó là một giấc mơ ngớ ngẩn. Một số người thậm chí có thể không coi đó là điều mong muốn; nó thể hiện các giá trị và lựa chọn chính trị mà không phải ai cũng đồng ý. Nhưng đồng thời có một điều gì đó rõ ràng, như thể rất nhiều nỗ lực khác nhau để hình dung về một thế giới tốt đẹp cuối cùng đều dẫn đến điểm này.
Trong cuốn The Player of Games của Iain M. Banks, nhân vật chính – một thành viên của xã hội gọi là Culture, được xây dựng dựa trên các nguyên tắc không khác mấy so với những gì tôi đã trình bày ở đây – du hành đến một đế chế quân phiệt, nơi quyền lực được xác định thông qua cuộc thi đấu trong một trò chơi chiến đấu phức tạp. Tuy nhiên, trò chơi này đủ phức tạp để chiến lược của người chơi trong đó thường phản ánh quan điểm chính trị và triết lý của họ.
Nhân vật chính chiến thắng hoàng đế trong trò chơi, cho thấy rằng các giá trị của anh ta (các giá trị của Culture) đại diện cho một chiến lược chiến thắng ngay cả trong một trò chơi được thiết kế bởi một xã hội dựa trên sự cạnh tranh tàn nhẫn và sự sinh tồn của người mạnh nhất. Một bài viết nổi tiếng của Scott Alexander có cùng luận điểm – rằng cạnh tranh là tự đánh bại và có xu hướng dẫn đến một xã hội dựa trên lòng từ bi và hợp tác. “Đường cong vũ trụ đạo đức” là một khái niệm tương tự.
Tôi nghĩ các giá trị của Culture là một chiến lược chiến thắng vì chúng là tổng hợp của hàng triệu quyết định nhỏ với lực đạo đức rõ ràng và có xu hướng kéo tất cả mọi người về cùng một phía. Những trực giác cơ bản của con người về công bằng, hợp tác, tò mò và tự chủ rất khó để phản biện, và chúng có tính tích lũy theo cách mà các xung động phá hoại của chúng ta thường không có.
Thật dễ dàng để tranh luận rằng trẻ em không nên chết vì bệnh tật nếu chúng ta có thể ngăn ngừa được, và từ đó dễ dàng để lập luận rằng mọi đứa trẻ đều xứng đáng có quyền đó một cách bình đẳng. Từ đó không khó để nói rằng chúng ta nên cùng nhau áp dụng trí tuệ của mình để đạt được kết quả này. Ít ai không đồng ý rằng những người tấn công hoặc làm hại người khác một cách không cần thiết nên bị trừng phạt, và từ đó không phải là một bước nhảy quá xa đến ý tưởng rằng các hình phạt cần phải nhất quán và hệ thống giữa mọi người.
Tương tự, nó cũng là một điều hiển nhiên rằng con người nên có quyền tự chủ và trách nhiệm với cuộc sống và lựa chọn của chính mình. Những trực giác đơn giản này, nếu được đưa đến kết luận hợp lý của chúng, cuối cùng sẽ dẫn đến pháp quyền, dân chủ và các giá trị của thời kỳ Khai sáng. Nếu không phải là điều tất yếu, thì ít nhất là theo xu hướng thống kê, đây là nơi mà nhân loại đã hướng tới. AI chỉ đơn giản là mang đến cơ hội để đưa chúng ta đến đó nhanh hơn – để làm cho logic trở nên rõ ràng hơn và điểm đến trở nên rõ ràng hơn.
Tuy nhiên, đó là một điều đẹp đẽ vượt ra ngoài tất cả. Chúng ta có cơ hội đóng một vai trò nhỏ trong việc biến nó thành hiện thực.
Tham gia Telegram: https://t.me/tapchibitcoinvn
Twitter (X): https://twitter.com/tapchibtc_io
Tiktok: https://www.tiktok.com/@tapchibitcoin
- Việt Nam dẫn đầu về mức độ tìm kiếm “AI” với điểm tuyệt đối 100 khi sự quan tâm đến blockchain giảm 58%
- OpenAI ra mắt ChatGPT Search, AI tự hành là ‘chủ đề lớn’ của năm 2025
Thạch Sanh
Theo Tạp Chí Bitcoin
