Năm tác động của công nghệ blockchain có thể ảnh hưởng đến nền kinh tế sáng tạo. Dưới đây là một số rủi ro và thách thức phải vượt qua.
Có lẽ nhiều người đọc đã quen thuộc với blockchain dưới vai trò là công nghệ cơ bản được phát triển dành cho Bitcoin, một loại tiền mã hóa. Klaus Schwab, người sáng lập và chủ tịch điều hành của Diễn đàn kinh tế thế giới, cung cấp bản tóm tắt này trong cuốn sách về Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: về bản chất, blockchain là một sổ cái được chia sẻ, có thể lập trình, bảo mật bằng mật mã và do đó không có người dùng nào có thể kiểm soát và không thể bị kiểm tra bởi bất cứ ai.
Blockchain có tiềm năng trở thành một lực lượng gây rối mạnh mẽ. Một cuộc khảo sát với 800 giám đốc điều hành, được giới thiệu trong cùng một cuốn sách, cho thấy 58% tin rằng có tới 10% GDP toàn cầu sẽ được lưu trữ bằng công nghệ blockchain.
Công nghệ Blockchain có thể cung cấp một số tính năng quan trọng có thể được tận dụng để sử dụng trong nền kinh tế sáng tạo:
- Giao dịch được xác minh và phê duyệt bởi sự đồng thuận giữa những người tham gia trong mạng lưới, khiến việc gian lận trở nên khó khăn hơn.
- Thời gian đầy đủ của các sự kiện (ví dụ: giao dịch) diễn ra được theo dõi, cho phép bất cứ ai theo dõi hoặc kiểm toán các giao dịch trước đó.
- Công nghệ này hoạt động trên một nền tảng phân tán, thay vì tập trung, với mỗi người tham gia có quyền truy cập vào cùng một bản ghi sổ cái, cho phép người tham gia vào hoặc ra theo ý muốn và cung cấp khả năng phục hồi chống lại các cuộc tấn công.
Ý nghĩa của các tính năng như vậy vượt xa việc sử dụng ban đầu blockchain trong các giao dịch tài chính. Về mặt lý thuyết, mọi giao dịch, vòng đời sản phẩm, luồn công việc hoặc chuỗi cung ứng đều có thể sử dụng blockchain.
Một mô hình tập trung vào “nghệ sĩ” dành cho blockchain
Trong nền kinh tế sáng tạo, blockchain có thể định nghĩa lại cách mà các nghệ sĩ được trả thù lao bằng cách đóng vai trò là nền tảng để những người tạo ra tài sản trí tuệ nhận được giá trị cho tác phẩm của họ. Một khiếu nại phổ biến của các nghệ sĩ đó là, khi các tổ chức về quyền-biểu-diễn và các trung gian mới như Spotify và YouTube ngày càng chen chân vào chuỗi giá trị giữa các nghệ sĩ và khán giả của họ, các nghệ sĩ nhận được những khoản cắt giảm doanh thu nhỏ hơn và ít quyền lên tiếng về cách hoạt động sáng tạo của họ được định giá, chia sẻ hoặc quảng cáo. Ví dụ: trên Spotify, sẽ mất từ 120 đến 170 stream để chủ bản quyền nhận được khoản tiền đầu tiên của họ.
“Ngày nay, khi bất cứ ai muốn trả tiền để được quyền phát một bài hát trong buổi hòa nhạc hay phát một bài hát trong một bộ phim, việc này sẽ gây ra khá nhiều ma sát giao dịch và mất thời gian,” Wences Casares – CEO của Xapo, một trong những người giám sát lớn nhất của Bitcoin – cho biết.
“Cuối cùng mọi người sẽ thực hiện được mục đích của họ mà không phải trả tiền hay làm bất cứ gì hết.
“Có lẽ trường hợp [công việc sáng tạo] trên thực tế đáng giá hơn nhiều, nhưng vấn đề là công việc sáng tạo bị đánh giá thấp do tất cả các ma sát giao dịch mà chúng ta thấy ngày nay.”
Một số tính năng của blockchain có thể phục vụ như một nền tảng để giải quyết các vấn đề này. Chúng tôi đã tổng kết thành “5 tác động” dưới đây.
Năm tác động chính của công nghệ blockchain có thể phục vụ như một nền tảng để bảo vệ quyền lợi của các nghệ sĩ.
Tác động 1: Kích hoạt hợp đồng thông minh
Blockchain có thể thiết lập và lưu trữ các hợp đồng thông minh của người dùng. Các hợp đồng thông minh như vậy có tiềm năng thay thế các hợp đồng thông thường, có thể là mơ hồ và khiến một số nghệ sĩ có ít quyền lực đối với các điều khoản cho nội dung mà họ tạo ra.
Tiền bản quyền có thể được thiết kế để bao quát hơn, đưa ra các điều khoản công bằng hơn cho các nhà soạn nhạc, nhà viết lời và nhạc sĩ, tất cả các bên liên quan tham gia vào quá trình sáng tạo. PeerTracks là một ví dụ về dịch vụ cho các nghệ sĩ tìm kiếm các khoản thanh toán tiền bản quyền ngay lập tức và quyền sở hữu nội dung của họ. Dịch vụ này hoạt động bằng cách đính kèm hợp đồng thông minh cho mỗi bài hát mà một nghệ sĩ tải lên và chia doanh thu theo các điều khoản mà hợp đồng quy định.
Tác động 2: Thiết lập giao dịch ngang hàng minh bạch
Một trong những sự hấp dẫn lớn nhất của blockchain là bản chất công khai của nó. Tất cả các giao dịch cho một tác phẩm sáng tạo có thể được nhìn thấy và xác nhận, bao gồm cả những người tiếp cận đến tác phẩm và lượng doanh thu được tạo ra bởi tác phẩm đó tại bất kỳ thời điểm nào. Điều này sẽ cho phép các bên liên quan có ý thức tốt hơn về giá trị tổng thể của các tác phẩm sáng tạo đang được sản xuất, tất cả dưới dạng một sổ cái kỹ thuật số được cung cấp trong blockchain.
Ngoài ra, blockchain sẽ cho thấy rõ ai là người sở hữu của tác phẩm sáng tạo đó. Các dịch vụ như Ascribe.io cung cấp quyền sở hữu các tác phẩm sáng tạo một cách an toàn. Dịch vụ này hoạt động bằng cách cung cấp cho mỗi tác phẩm sáng tạo một ID mã hóa duy nhất, được xác minh bằng blockchain. Điều này có nghĩa là quyền sở hữu có thể được theo dõi và nội dung sáng tạo được chia sẻ một cách an toàn.
Tác động 3: Thúc đẩy việc định giá một cách hiệu quả, tích cực
Nội dung sáng tạo có thể bị định giá sai lệch. Bằng cách theo dõi nhu cầu về nội dung sáng tạo, giá cả có thể tích cực hơn. Giá cho nội dung sáng tạo có thể dao động theo cung và cầu. Hơn nữa, các nghệ sĩ có thể kiểm soát giá cả và có khả năng tự đặt giá mà không phải thông qua một mạng lưới trung gian phức tạp.
Vì blockchain có thể cung cấp hồ sơ về những người đã được cấp quyền truy cập vào các tác phẩm sáng tạo, điều này sau đó có thể được khai thác để định giá các tác phẩm sáng tạo một cách linh hoạt. Có lẽ quan trọng hơn, bởi vì các nghệ sĩ sẽ gần với công việc sáng tạo của họ hơn trước đây, họ có thể có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong kế hoạch định giá và do đó, có thể cung cấp giảm giá cho các tác phẩm của họ tại một số thời điểm nhất định.
Tác động 4: Cho phép việc thu tiền theo từng phần nhỏ (micrometering/micromonetizing)
Các music store kỹ thuật số như iTunes cho phép người tiêu dùng mua các bản nhạc riêng lẻ. Sử dụng blockchain, các đoạn của các tác phẩm sáng tạo có thể được cung cấp với một mức giá, ví dụ, một vài giây của một bài hát để sử dụng trong đoạn giới thiệu phim. Hành động micrometering này khiến cho blockchain ghi lại các thành phần chính xác của tác phẩm sáng tạo đã được sử dụng, xác định đơn vị tiêu thụ nhỏ nhất của nội dung sáng tạo.
Điều này có thể có ý nghĩa rất lớn: Tại sao phải mua các phần nhỏ không cần thiết của tác phẩm sáng tạo? Các dịch vụ như Streamium đang phá vỡ phương thức truyền thống của các nghệ sĩ được trả thù lao thông qua các trung gian bằng cách cung cấp các dịch vụ thanh toán vi mô. Trong quảng cáo, Brave cho phép người dùng Internet trả tiền cho các nhà cung cấp nội dung mà họ hỗ trợ bằng Bitcoin để không bị quảng cáo.
Ông Mike Belshe, đồng sáng lập và CEO của BitGo cho biết: “ Nó cho phép người dùng hỗ trợ những người tạo ra nội dung theo lựa chọn của họ và cắt giảm các quảng cáo không mong muốn.”
Tác động 5: Thiết lập một hệ thống danh tiếng
Blockchain có thể giúp kết nối danh tiếng với các “địa chỉ” cụ thể trên blockchain, do đó cho phép cả nhà sản xuất và người tiêu dùng nội dung sáng tạo xác minh lẫn nhau. Điều này có thể khuyến khích sự hợp tác mạnh mẽ hơn và hành vi tốt hơn, bằng cách thúc đẩy các điều khoản hợp tác cho người sáng tạo nội dung và người tiêu dùng. Những người tham gia trong đó liên tục không hoàn thành các điều khoản trong hợp đồng hoặc cố gắng “gian lận”, hệ thống sẽ ghi lại hành động của họ, đóng vai trò ngăn chặn hành vi xấu.
Rủi ro, thách thức và tương lai
Bất chấp những lợi ích được cung cấp bởi blockchain, một số thách thức vẫn còn dành cho công nghệ. Việc sử dụng công nghệ blockchain phổ biến hơn sẽ đòi hỏi các giải pháp cho các vấn đề “off-chain” (ngoài chuỗi), đặc biệt là xung quanh các thách thức kinh doanh, công nghệ và pháp lý.
Vấn đề cấp phép và thách thức hiện trạng. Trong khi một số nghệ sĩ như Imogen Heap và Zoe Keat nắm lấy blockchain như một cách để phát hành các bản nhạc với sự kiểm soát tốt hơn đối với các điều khoản trong tác phẩm sáng tạo của họ, các nghệ sĩ sẵn sàng cho blockchain vẫn là còn là thiểu số. Vẫn chưa rõ ngưỡng nào sẽ đủ lớn để phá vỡ hiện trạng, nơi các nhà phân phối, hãng thu âm và các trung gian khác đã thiết lập các điều khoản, bao gồm các quy định cho thanh toán và sử dụng.
Quảng bá nghệ sĩ. Mặc dù blockchain có thể cung cấp cho người sáng tạo tiếng nói lớn hơn và nhận được một khoản trong doanh thu được tạo ra từ tác phẩm sáng tạo của họ, câu hỏi vẫn là: họ có thể marketing và quảng bá nội dung sáng tạo của ở mức độ nào mà không cần sự trợ giúp của các đại lý truyền thống, có thể là nhà xuất bản hoặc công ty record-label. Trên thực tế, có những lo ngại rằng tài liệu tự xuất bản hoặc tự quảng cáo có thể dẫn đến doanh thu ít hơn cho một số nghệ sĩ, những người sẽ được hưởng lợi từ các đại lý hỗ trợ trong trường hợp ngược lại.
Lưu trữ trên chuỗi (on-chain) với ngoài chuỗi (off-chain). Câu hỏi vẫn được đặt ra đó là phương tiện truyền thông sáng tạo sẽ được lưu trữ ở đâu trên blockchain, dưới dạng siêu dữ liệu hoặc dưới dạng các khóa truy cập? Công nghệ hiện tại có thể hạn chế đưa nội dung sáng tạo trực tiếp lên blockchain, trong khi chỉ lưu trữ siêu dữ liệu của nội dung sáng tạo trong đó trình bày các vấn đề về nơi dữ liệu quảng cáo sẽ được lưu trữ và cách thức mà nó được phân phối.
Phương pháp micrometering/micromonetizing. Bản thân Bitcoin ban đầu không được thiết kế cho các tính năng thanh toán vi mô, vì vậy nó yêu cầu một lớp off-chain xử lý thanh toán.
Tài sản trí tuệ (IP). Chính phủ và các tập đoàn về quyền IP sẽ cần xác định khung pháp lý công nhận các giao dịch được thực hiện bằng cách sử dụng blockchain. Mặc dù công nghệ blockchain cung cấp các phương tiện để lưu giữ hồ sơ của chủ sở hữu tài sản, chúng ta vẫn có thể cần phải dựa vào các cơ chế truyền thống để thực thi quyền của chủ sở hữu, đặc biệt là khi các hợp đồng không được duy trì.
Quản lý/cấp phép. Cũng có những câu hỏi liên quan đến việc liệu blockchain trong nền kinh tế sáng tạo nên công khai hay riêng tư. Nếu theo lộ trình blockchain công khai, dữ liệu được lưu trữ trong blockchain, trên lý thuyết , sẽ có thể được truy cập bởi tất cả những người tham gia trong mạng lưới. Điều này có thể đưa ra các mối lo ngại về IP nếu nội dung sáng tạo được lưu trữ trực tiếp trên blockchain.
Tiến sĩ Kenji Saito, giảng viên về blockchain tại Đại học Keio cho biết, “Chúng ta cần phát triển phần mềm cho phép các nghệ sĩ trực tiếp ghi lại các đặc tính kỹ thuật số của nghệ thuật của họ lên blockchain.”
“Nếu không, các tập đoàn truyền thống của những người nắm giữ quyền tài sản sẽ khó để “qua mặt”.”
Xác định giá trị trong tác phẩm sáng tạo
Mặc dù blockchain có thể cho phép định giá tích cực và minh bạch hơn, các cơ chế định giá như vậy, hoàn toàn dựa trên nhu cầu thị trường, có thể bỏ lỡ sự tinh tế trong cách các tác phẩm sáng tạo cũng được định giá dựa trên giá trị văn hóa, xã hội hoặc chính trị của chúng. Điều này có thể dẫn đến việc ‘hàng hóa hóa’ các tác phẩm sáng tạo. Làm thế nào mà blockchain, theo một cách ‘kỹ thuật số’, có thể gán những sự tinh tế này cho các tác phẩm sáng tạo duy trì được sự tiếp nhận.
Blockchain nắm giữ tiềm năng to lớn để phá vỡ các rào cản mà có thể dẫn đến hiệu quả cao hơn, trách nhiệm giải trình lớn hơn, chi phí thấp hơn và tăng thù lao cho các nghệ sĩ. Tuy nhiên, để gặt hái những lợi ích này, công nghệ sẽ cần được phát triển một cách có trách nhiệm trong khuôn khổ quy định phù hợp.
Brian Behlendorf, giám đốc điều hành của Dự án Hyperledger tại Linux cho biết, “Chúng ta cần tài trợ cho các trung tâm có năng lực xung quanh công nghệ blockchain, cắt ngang các cơ quan và chức năng, phát triển tài năng để hiểu về blockchain và khuyến khích các nhà quản lý cùng tạo ra các giải pháp bằng cách sử dụng blockchain.”
Xem thêm:
Các quy định về blockchain không đáng sợ đến thế!
Theo TapchiBitcoin.vn/mckinsey
